De landen in het Midden-Oosten lijken van het ene conflict in het andere te rollen. Reden voor Radboud Reflects om vier wetenschappers duiding te laten verschaffen over de spanningen in de regio. Arabist Maurits Berger is als eerste aan de beurt. ‘De Palestijnen gaan vermoedelijk de zwartste bladzijde van hun geschiedenis tegemoet.’

Terwijl Gaza steeds verder in de as wordt gelegd, proberen de nieuwe machtshebbers in Syrië hun land op de rit te krijgen. Ondertussen nadert het bestand tussen Israël en Libanon zijn einde en staat Donald Trump in de startblokken als Amerikaanse president. Hij dreigt alvast dat ‘de hel losbarst’ als Hamas niet voor zijn inauguratie alle Israëlische gijzelaars heeft vrijgelaten.

De ogen van de wereld zullen de komende tijd dus onverminderd gericht zijn op het Midden-Oosten. Reden voor Radboud Reflects om een serie actualiteitencolleges te organiseren over de regio. In de eerste lezing, op 23 januari, zal Maurits Berger, hoogleraar Islam en het Westen aan de Universiteit Leiden, duiden welke ontwikkelingen in de geschiedenis het Midden-Oosten hebben gemaakt tot de regio die het nu is.

Dat is een hele uitdaging in 45 minuten. Welke boodschap wilt u in ieder geval overbrengen?

‘In Europa zijn we geneigd om naar Arabieren te kijken alsof het een homogene groep is. Iedere keer benadruk ik weer: Marokkanen zijn geen Syriërs en Egyptenaren geen Irakezen. Natuurlijk is er een bepaalde verbondenheid, maar die hebben Europeanen ook. Alle landen hebben een eigen verhaal.

‘Altijd zie je weer dat wij vanuit Europa compleet verrast worden door grote ontwikkelingen in de regio. De val van Assad, bijvoorbeeld. Achteraf wordt er door experts verwoed gezocht naar verklaringen voor de ontwikkelingen in deze zogenaamd ondoorgrondelijke wereld. Maar volgens mij valt dat allemaal wel mee: Arabieren zijn ook gewoon mensen.

‘Meer dan de helft van de bevolking in het Midden-Oosten is jonger dan 15 jaar’

‘Toch blijven we altijd weer zoeken naar de typisch ‘Arabische aard’ en komen we met termen als tribalisme en sektarisme, of zien we alles daar in termen van religie. Ook in de wetenschap gebeurt dat nog regelmatig. Dat geeft een vervormende werking op ons beeld.

‘Daar tegenover merk ik in de houding van veel studenten en collega’s dat het Westen de schuld draagt van alle ellende daar. Natuurlijk spéélt het Westen ook een enorme rol, nu en in de geschiedenis, maar we moeten niet doen alsof de mensen zelf daar geen invloed hebben op hun samenlevingen en hun politiek.’

De kranten staan vol over Gaza, Israël, Libanon en Iran. Wat is belangrijk om in ogenschouw te nemen om al die gebeurtenissen te kunnen begrijpen, volgens u?

‘De jeugdigheid van de landen in het Midden-Oosten. Het zijn bijna allemaal jonge staten in de moderne zin van het woord, niet lang geleden waren het nog kolonies. Veel van die staten zijn hun weg nog aan het vinden.

‘Daarnaast zijn de inwoners zelf ook jong. Meer dan de helft van de bevolking in het Midden-Oosten is jonger dan 15 jaar. Al die jongeren hebben scholing gehad, kunnen lezen en schrijven. Ze hebben toegang tot informatie. Daarmee komt ook een zekere mondigheid. Dat merken de regimes. Daar komt de Arabische Lente uit voort. Tegelijkertijd is het ook dringen op de arbeidsmarkt. Mensen vinden niet gemakkelijk een baan.’

En wat is de rol van Israël?

‘Dat ligt als een landmijn tussen die Arabische landen. Israël wordt door zijn buurlanden gezien als een Europees koloniaal project. Europa heeft met de steun aan Israël haar lange traditie van antisemitisme in de Arabische wereld gedumpt, zo wordt dat gezien. Het is de ultieme onrechtvaardigheid en voor Arabieren een belangrijk moreel kader, vergelijkbaar met de betekenis van de Holocaust voor Europeanen.’

Is de manier waarop wij vanuit Europa naar het Israëlisch-Palestijns conflict kijken veranderd?

‘Om te beginnen is de aandacht van het Westen van oudsher sterk gericht op Israël. Er zijn altijd veel contacten geweest tussen Europa en Israël, de Midden-Oostencorrespondenten zaten allemaal daar en de kibboetsen (collectieve leefgemeenschappen in Israël, red.) zijn lang geromantiseerd. Lange tijd zijn we ons er nauwelijks bewust van geweest dat de ontstaansgeschiedenis van Israël in omringende landen heel anders werd geïnterpreteerd.

‘Trump bedreigt Hamas ermee om de hel te laten losbarsten in Gaza, maar dat is allang gebeurd’

‘Bij het duiden van alles wat er gebeurt in het Midden-Oosten is onze nadruk veel meer komen te liggen op religie. Ook binnen het Israëlisch-Palestijns conflict. Maar feitelijk is het een conflict over het bestaansrecht van twee volken op een stuk grondgebied.’

Wat gaat de invloed van de tweede termijn van Donald Trump zijn in het Midden-Oosten?

‘Waar we rekening mee moeten houden is dat Trump een definitieve annexatie van bezet gebied door Israël zal toestaan. Dat gaat een stuk makkelijker nu er al zoveel mensen uit Gaza zijn geveegd. Hij bedreigt Hamas ermee om de hel te laten losbarsten in Gaza, maar dat is allang gebeurd. Hij kan hoogstens zijn zegen geven aan het Israëlische geweld.’

Wat betekent dat voor de Palestijnen?

‘Die gaan vermoedelijk de zwartste bladzijde van hun geschiedenis tegemoet. Tegelijkertijd kun je meer dan 4 miljoen mensen in de bezette gebieden niet zomaar laten verdwijnen. Hoe kom je daar vanaf? Dat kan niet zomaar. Hoe dat eruit gaat zien, dat is de vraag.’

Bent u optimistischer over de toekomst van Syrië, nu Assad daar is verdreven?

‘Ik heb vier jaar in Damascus gewerkt. We wisten toen allemaal dat er de meest verschrikkelijke martelkamers waren. Dus ik ben heel blij dat Assad weg is, maar nu wordt het spannend. Dit is het moment voor de Syriërs om het goed te doen. Het kan nog alle kanten op.’

Na Maurits Berger op 23 januari zijn er actualiteitencolleges van politicoloog Bertjan Verbeek op 30 januari, religiewetenschapper Heleen Murre-van den Berg op 6 februari en politicoloog Nora Stel op 11 februari.