Bij iedere financiële crisis klinken dezelfde geluiden: 'Waarom hebben economen dit niet aan zien komen?' Tot ergernis van hoogleraar Internationale Economie Eelke de Jong, want de kredietcrisis en de eurocrisis waren wel degelijk voorspeld, alleen niemand wilde luisteren. De Jong schreef er een boek over.

Het zit hem hoog, dat geeft Eelke de Jong meteen toe. Vaak zijn economen – waaronder hijzelf – de zondebok na wéér een economische crisis. Hadden ze niet even kunnen waarschuwen dat Griekenland er zo’n potje van maakte voorafgaand aan de eurocrisis? Of dat de Amerikaanse banken voor de kredietcrisis veel te veel slechte hypotheken verkochten? ‘Nota bene de hoofdeconoom van het IMF, Raghuram Rajan, voorspelde met akelige nauwkeurigheid wat er in Amerika zou gebeuren als het mis zou gaan. Het probleem is niet dat crises niet voorspeld worden, maar dat beleidsmakers niet willen luisteren.’

‘Vaak is de conclusie al getrokken voordat de discussie is begonnen’

In zijn essay, zo’n vijftig pagina’s lang – in zijn vakantie schreef hij zijn frustratie van zich af – toont hij aan dat het probleem niet bij het voorspellende vermogen van de economie ligt. Zo was er een hele stroming in de economie die voor de oprichting van de euro al wees op de onwenselijkheid van één monetaire unie. Toch besloten de Duitse Helmut Kohl en de Franse François Mitterrand in de pauze van een vergadering dat die er tóch zou komen. ‘De beslissing om de euro te introduceren was volledig politiek en ging voorbij aan alle economische argumenten’, zegt De Jong. ‘Zoals veel vaker drukte de politieke wil de inhoudelijke kant weg.’

Een andere reden voor het feit dat veel economische argumenten niet uit de verf komen: groepsdenken. Toen De Jong begin deze eeuw een paper probeerde te publiceren over hoe cultuurverschillen tussen Frankrijk en Duitsland het voeren van een Europees monetair beleid zouden bemoeilijken, ving hij overal bot. Het paste niet in het bekende denkkader. Pas na de eurocrisis, waar die cultuurverschillen een grote rol speelden, kreeg De Jong meer medestanders voor zijn ideeën.

Toekomst
‘Wat de les voor de wetenschap zou kunnen zijn: zeker als je een afwijkend idee hebt, moet je doorzeuren. Ik ging twijfelen aan mijn eigen onderzoek – had ik de sociologische kant van het onderzoek wel goed gedaan? Maar die twijfel was achteraf dus nergens voor nodig’, aldus De Jong.

Ook – of juist – in de toekomst zal dat nodig zijn. ‘Het lijkt wel alsof mensen steeds meer vastgeroest zitten in hun denkbeelden. Kijk naar Trump. Feiten zijn geen feiten, en nonsens is geen nonsens meer. Vaak is de conclusie al getrokken voordat de discussie überhaupt begonnen is.’

Zijn essay zal daar weinig aan veranderen, dat beseft De Jong zelf ook wel. Hopelijk stemt het toch tot nadenken, zegt hij. Of dat lukt of niet: hij heeft in ieder geval zijn ergernis een keer van zich af kunnen schrijven. En dat is ook wat waard.

Eelke de Jong presenteert  zijn essay vanmiddag in boekhandel Roelants aan collegevoorzitter Daniël Wigboldus. Laat een crisis niet nodig zijn: Een pleidooi voor een open debat, is verschenen bij Uitgeverij Valkhofpers, Nijmegen. Verkrijgbaar via de boekwinkels.