Het Amazonegebied staat in brand. Hoe blussen we het probleem? Politicoloog Thomas Eimer reisde af naar Brazilië en geeft vandaag een actualiteitencollege over zijn bevindingen. ‘De grootgrondbezitters willen maar één ding: land.'

Op onderzoeksreis door Brazilië rook politicoloog Thomas Eimer deze zomer de brandlucht. ‘Hele steden stonden vol rook. Vanuit de nachtbus naar de volgende dorpjes zag ik de branden langs de snelweg.’

Eimer doet onderzoek naar het Amazonegebied en de rol die NGO’s daar spelen, onder andere op het gebied van mensenrechten. In Brazilië praatte hij met grootgrondbezitters, politici, NGO’s, het openbaar ministerie en inheemse bevolkingsgroepen. De afgelopen weken volgde hij het nieuws over de bosbranden vanuit Nederland.

Het gaat dan al gauw over de rol van de Braziliaanse regering, met de nieuwe president Jair Bolsonaro aan het hoofd. ‘Hier denken we al snel dat we de verantwoordelijkheid voor de branden bij Brazilië kunnen leggen’, zegt hij, ‘maar zo simpel is het niet.’

Bij wie ligt de verantwoordelijkheid – én de mogelijkheid tot een oplossing – voor de bosbranden dan wel? Vanmiddag geeft Eimer een actualiteitencollege over de kwestie. Zijn devies: als we de Amazone echt willen redden, moeten we vooral in Europa een stapje terug doen.

Verdragen

Volgens Eimer ligt de oorzaak van de branden namelijk niet alleen in het nu, maar ook in de afspraken die er door de internationale gemeenschap zijn gemaakt. In 1994 bijvoorbeeld, toen het TRIPs-verdrag (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) werd getekend. Sinds het tekenen van dit verdrag, wordt het intellectueel eigendomsrecht op internationale schaal veel strenger toegepast.

Dat is funest voor landen als Brazilië, legt Eimer uit. ‘Technologische ontwikkeling begint gewoon met het namaken van innovaties uit andere landen. Op deze manier is de industrie in veel Europese landen ook gegroeid. Maar met de internationale handelsverdragen wordt dit voor Brazilië onmogelijk. Ze hebben geen kans om te concurreren op technologisch gebied, en dus blijft hun eigen industriële economie achter.’

Het gevolg: de belangrijkste exportproducten van Brazilië zijn nog steeds geen auto’s of machines, maar landbouwproducten. Soja, bijvoorbeeld. En laat daar nou net veel vraag naar zijn uit Europa.

Landbouwgrond

De huidige branden in het Amazonegebied zijn daar het resultaat van, stelt Eimer. ‘Landbouwgrond betekent geld. En dus willen de grootgrondbezitters maar één ding: land. Alles wat daarbij in de weg staat – of het nou regenwoud is, of mensen – moet wijken.’ Politici weten ook geen goede uitweg, volgens Eimer. ‘Die zeiden tegen mij: wat moeten we anders doen om onze economie draaiende te houden?’

‘Iedere activist die ik spreek weet: hier ga ik uiteindelijk voor sterven’

Volgens Eimer levert dat niet alleen een gevaarlijke situatie op voor de natuur, maar ook voor de inheemse bevolking. Zij bezetten stukken land in het Amazonegebied om zo te voorkomen dat de grootgrondbezitters die afbranden. Dat is niet zonder gevaar. ‘Iedere activist die ik spreek weet: hier ga ik uiteindelijk voor sterven. Ze worden doodgeschoten of vergiftigd met pesticiden. Maar ze vinden dat ze geen andere keuze hebben dan hun natuur te verdedigen.’

De Braziliaanse overheid grijpt hierop te weinig in, vindt Eimer. ‘Natuurlijk hebben ze een keus om te zeggen: deze branden en moorden accepteren wij niet.’

Maar tijdens zijn veldwerk merkte Eimer dat de autoriteiten vaak de kant van de grootgrondbezitters kiezen. ‘Ik heb letterlijk oog in oog gestaan met de politie terwijl ze hun geweren al op mij hadden gericht, omdat ze niet wilden dat ik ging praten met de inheemse bevolking.’

Brandversnellers

Waar ligt de mogelijkheid tot een oplossing? ‘Het gaat te ver om te zeggen dat wij Brazilië dwingen om die bossen af te branden voor landbouwgrond, maar wij zijn wel de brandversnellers’, zegt Eimer. ‘Mede door de vrijhandelsverdragen bemoeilijken we de technologische vooruitgang van Brazilië. Daardoor zien zij geen andere mogelijkheid dan zich te richten op landbouw.’

Als we het afbranden van het Amazonegebied écht willen stoppen, dan zullen we het Europese vrijhandelsbeleid moeten veranderen, denkt Eimer. ‘Dat zou kunnen betekenen dat landen als Brazilië aan concurrentiekracht winnen en wij er als westerse landen economisch minder op vooruitgaan. Maar we hebben geen andere keuze.’

Het actualiteitencollege De Amazone staat in brand is vanmiddag om 12.30 uur in Theaterzaal C.