Henry van der Burgt schreef zijn proefschrift over de draaikolk waar mensen in belanden die in de schulden zitten. Enkel aandacht voor de financiën op orde brengen is niet genoeg. Zijn promotoren zijn in Nijmegen onderzoeksgroep REGAIN begonnen om kennis over schulden te delen.

In de schulden zitten is meer dan alleen een financieel probleem, zo blijkt uit het proefschrift van antropoloog Henry van der Burgt. Mensen in de schuldhulpverlening ervaren een draaikolk van dimensies waar naast het economische deel ook morele, sociale, culturele en gezondheidsfactoren meespelen.

In Nederland kampen volgens het CBS zo’n 720.000 huishoudens met problematische schulden. Dat ook mensen met een baan en veel jongeren nu in de schulden zitten is een relatief nieuw fenomeen, vertelt sociaal antropoloog Joost Beuving. ‘The working poor, worden die genoemd. Het verhaal van de zelfredzame burger is gewoon geworden, maar dat er nu ook een groep is die niet meer uit de schulden komt, daar hebben we nog geen antwoord op.’

De Nijmeegse onderzoekers Joost Beuving en Maurice Gesthuizen, promotoren van Van der Burgt, hebben onlangs met Luuk van Kempen de Radboud Expertise Group on Action against INdebtedness (REGAIN) opgericht. De onderzoeksgroep brengt wetenschappelijke kennis naar de wereld van de schuldhulpverlening. Ook wil REGAIN een nieuw geluid in het debat rond schuldenproblematiek laten horen, met de kennis die onder andere via het proefschrift van Henry van der Burgt is opgedaan.

Dilemma’s

Van der Burgt interviewde vijftien mensen in de schulden en vroeg naar hun ervaringen. De diversiteit aan problemen die hij in zijn proefschrift aankaart, is niet nieuw. Het is wat veel schuldhulpverleners al opmerken bij hun cliënten en borduurt voort op de verschillende vormen van kapitaal die de Franse socioloog Pierre Bourdieu in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw beschreef. Van der Burgt laat daarnaast in zijn onderzoek zien hoe de vormen van kapitaal op elkaar inwerken.

‘Er spelen allerlei dimensies mee’, zegt Henry van der Burgt. ‘Hoe was de kindertijd van iemand, hoe is het sociale netwerk en hoe is de gezondheid? Je hebt mensen die vanwege hun financiële situatie zorg mijden en door verslechterde gezondheid niet kunnen werken. Het zelfbeeld kan kantelen in de loop der tijd, mogelijk is de sociale situatie zo dat er geld gaat naar familieleden. Het knelt in het financiële deel, maar er speelt meer.’

Van der Burgt interviewde bijvoorbeeld een 23-jarige vrouw die wilde studeren, ‘maar voor het aflossen van de schuld kon zij beter gaan werken. Moet je dan als 23-jarige je leven op pauze zetten om je schuld af te betalen? Of ga je studeren en vergroot je de kansen op een betere toekomst en laat je die schuld nog even zitten?’

Zo waren er ook schuldenaren die moesten kiezen of ze hun auto behielden die belangrijk was voor hun sociale contacten, en mensen die bijna niks voor zichzelf overhielden om hun kinderen niks te hoeven ontzeggen. Ook sprak Van der Burgt migranten die onder druk stonden van familie uit het buitenland om geld op te sturen terwijl ze zelf in de schulden zaten.

Hooplozen en hoopvollen

Verhalen over de schuldenproblematiek kunnen een eyeopener zijn voor studenten die er eerder niet mee in aanraking kwamen. Dat merkte Joost Beuving vooral toen REGAIN Tim ’S Jongers uitnodigde voor een studentenlezing. De schrijver van het boek Armoede uitgelegd aan mensen met geld vertelde over zijn eigen verleden in armoede en zijn studietijd toen hij werkte bij de nachtopvang voor daklozen en studeerde. ’S Jongers zegt zelf dat hij destijds tussen de hooplozen en hoopvollen reisde.

‘Het idee dat dit niet alleen laagopgeleiden overkomt en dat het sommige mensen niet lukt om hun lot te verbeteren, maakte veel studenten ongerust’, vertelt Beuving. Hij verwacht dat studenten de komende jaren blogs en scripties over het onderwerp gaan schrijven.

‘We zijn geen studieclub’, zegt antropoloog Joost Beuving over REGAIN. ‘Vanuit onze verschillende disciplines: antropologie, sociologie en economie benaderen we het probleem schulden. Door samen te werken lopen we minder snel tegen de grenzen van wetenschappelijke disciplines aan. We kunnen de schuldhulpverlening helpen met onze kennis en we willen vanuit de wetenschap negatieve ideeën bij beleidsmakers doorbreken.’

‘Vrijwilligerswerk kan dan datgene zijn om je zinvol te voelen’

De onderzoekers kijken met belangstelling naar experimenten zoals in Arnhem waar schulden worden kwijtgescholden. ‘Als je alleen iets doet aan de economische kant, zou het probleem volgens onze theorie van de draaikolk niet opgelost zijn, dus we volgen dat met veel interesse.’

De onlangs gepromoveerde Van der Burgt zag hoe mensen in zware en uitzichtloze situaties enkel nog hun moreel kapitaal hadden. ‘Dan blijft alleen je reputatie over. Vrijwilligerswerk kan dan datgene zijn om je zinvol te voelen. Ik sprak ook een terminaal zieke man die vooral bezig was met zijn voorbereiding op het overlijden. Dat hij alles goed had geregeld vergrootte zijn eigenwaarde.’

Schuldhulpverlening is een zaak van de gemeenten, dat zorgt ervoor dat de kwaliteit kan verschillen. Toch is Van der Burgt erg te spreken over veel van de hulp. ‘In vergelijking met het buitenland is veel hier goed geregeld. Er wordt gekeken naar knelpunten, naar de hele schuldenketen en er is nu vroegsignalering om mensen uit de schulden te houden. Dus als iemand wat rekeningen op laat lopen, nemen sommige gemeentes contact op of ze kunnen helpen. De vele mogelijkheden in schuldhulpverlening die Nederland heeft, zijn er niet altijd in het buitenland.’