Een herfstwandeling maken, lui op de bank liggen of rustig genieten van een kopje koffie. Met deadlines en tentamens in het verschiet hebben weinig studenten tijd voor dit soort momentjes. Toch is het verstandig er af en toe tijd voor vrij te maken, zeggen experts.

Over de hele wereld hebben mensen uitdrukkingen voor niks doen. Duitsers noemen het ‘die Seele baumeln lassen’ (‘je ziel laten bungelen’) en Italianen praten over ‘il dolce far niente’ (‘het zalige nietsdoen’). Het Chinese taoïsme spreekt van een lange traditie van wu wei.

De Poolse schrijfster Olga Mecking bracht twee jaar geleden een boek uit over het Nederlandse concept niksen, met de titel Niksen: De Dutch Art of luieren. ‘In mijn ervaring is niksen niet zozeer een aspect van de Nederlandse cultuur, maar eerder van de menselijke aard in z’n geheel’, aldus Mecking. ‘Mensen zijn nou eenmaal lui. We zoeken vaak naar manieren en methodes die de minste moeite kosten. Die luiheid is iets wat ons allemaal verbindt.’

Stilstaande motor

Maar wat doen we precies als we niks doen? We zijn eigenlijk altijd wel iéts aan het doen – zelfs als we slapen. Volgens Doreen Dodgen-Magee, die als psycholoog onderzoek doet naar verveling, is iemand die niks doet te vergelijken met een auto die stilstaat met de motor aan. Anders gezegd betekent niksen niet dat je nergens aan mag denken. Het gaat erom dat je iets doet dat geen praktisch nut heeft – zoals vogels kijken of een wandeling maken.

Als we pauze nemen, is ons brein bezig om informatie voor langere tijd op te slaan

Volgens Mecking levert dat meerdere voordelen op. ‘Uit mijn onderzoek blijkt: het bevordert de mentale gezondheid, het verhoogt onze productiviteit en creativiteit, en het verbetert onze besluitvorming.’ En wat bijzonder interessant is voor studenten: niksen heeft ook een positieve invloed op ons geheugen.

Dat klopt, zegt Erno Hermans, hoogleraar Cognitieve Affectieve Neurowetenschappen aan de Radboud Universiteit. ‘Wanneer we niks doen, activeren we een netwerk in onze hersenen dat betrokken is bij het verwerken van informatie.’ In andere woorden: als we pauze nemen, is ons brein bezig om informatie voor langere tijd op te slaan.

Stress

Ondanks de voordelen van niksen, doen we het te weinig. Volgens een rapport van het RIVM uit 2021 had 97 procent van de studenten last van stress, waarvan de meerderheid zelfs sprak van hoge stress. Studenten koppelden hun stressniveau aan hun studie of aan algemene prestatiedruk in het algemeen.

Anne Speckens, hoogleraar Psychiatrie en directeur van het Radboudumc Centrum voor Mindfulness, is zich bewust van dat probleem onder studenten. Volgens Speckens kan het helpen om soms een stapje terug te doen en de automatische piloot uit te zetten. ‘We leven ons leven vaak volgens agenda’s en schema’s. Maar soms is het nodig om de gebruikelijke, geautomatiseerde patronen te doorbreken, en bewust te worden van het hier en nu om te weten hoe we ons voelen en wat we denken.’

Volgens de hoogleraar nemen we beter overwogen beslissingen als we stoppen met het volgen van die geautomatiseerde patronen. ‘Het is belangrijk om je eigen prioriteiten te stellen in plaats van andermans standaarden te volgen. Niet altijd alles tegelijk doen kan de ruimte in je leven scheppen om te genieten. Vaker niksen is daarom zeker een stap in de goede richting.’