Kinderen die zijn gevaccineerd met het BCG-vaccin zijn niet alleen beschermd tegen tuberculose, ze hebben ook minder vaak een groeiachterstand en zijn gezonder. Dat blijkt uit het proefschrift van medisch wetenschapper van het Radboudumc Mike Berendsen.

Verschillende vaccins blijken niet alleen te werken tegen de specifieke ziekte waarvoor ze ontwikkeld zijn, maar hebben ook andere positieve gezondheidseffecten, zoals bescherming tegen andere ziektes. In zijn proefschrift onderzocht Mike Berendsen welke aspecten belangrijk zijn voor deze niet-specifieke effecten. Deze positieve effecten zijn tot nog toe vooral bekend voor het BCG-vaccin. Berendsen deed daarnaast ook onderzoek naar het vaccin tegen de mazelen.

Voor het eerste deel van zijn studie maakte Berendsen gebruik van de Demographic and Health Surveys, nationale surveys met demografische gegevens van lage- en middeninkomenslanden die door het Global Data Lab van de Radboud Universiteit zijn samengevoegd. ‘Ik onderzocht vooral Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara’, zegt Berendsen aan de telefoon. ‘In deze landen krijgen mensen vaker infecties, waardoor je de niet-specifieke effecten van vaccins beter ziet. Ik wilde onderzoeken hoe bepaalde aspecten van het vaccinatiebeleid die niet-specifieke effecten kunnen vergroten in deze landen.’

In Afrikaanse landen krijgen kinderen hun vaccinaties helaas nog vaak later dan de WHO aanbeveelt. Berendsen ontdekte dat het beter is om kinderen binnen de eerste maand na de geboorte te vaccineren met het BCG-vaccin, dat beschermt tegen tuberculose. Dat heeft een gunstiger effect op de groei van een kind dan wanneer ze het vaccin op latere leeftijd krijgen toegediend, zegt hij. ‘Als je het vaccin later geeft, dan blijkt een kind minder goed te groeien. Daarnaast zag ik dat kinderen die met BCG zijn gevaccineerd een verminderd risico hebben op het krijgen van malaria.’ Vervolgonderzoek moet uitwijzen of dit om een causaal verband gaat.

Guinee-Bissau

Voor het tweede deel van zijn proefschrift trok Berendsen naar Guinee-Bissau. Tussen mei 2016 en mei 2017 werkte de medisch wetenschapper een jaar bij een onderzoekscentrum dat sinds de jaren tachtig onderzoek doet naar niet-specifieke gevolgen van vaccins. ‘Omdat het centrum er al zolang zit, heeft het goede contacten met de lokale bevolking’, zegt Berendsen. ‘Dat maakt het een goede plek om onderzoek te doen.’

In Guinee-Bissau onderzocht Berendsen wat er gebeurt als je een vaccin krijgt tegen een ziekte, bijvoorbeeld TBC, waarvoor je al een zekere afweer hebt. Om het onderzoek uit te voeren, leerde Berendsen de lokale taal Kriol en ging hij samen met een onderzoeksassistent van huis tot huis om vragenlijsten af te nemen.

Berendsen ontdekte dat niet-specifieke effecten van het BCG-vaccin groter zijn als kinderen via de moeder al een zekere immuniteit hebben. ‘Als een moeder al gevaccineerd was met het BCG-vaccin en haar kind vervolgens ook, dan zijn de positieve bijeffecten groter dan wanneer de moeder niet gevaccineerd is. Het risico op kindersterfte wordt bijvoorbeeld kleiner.’

Is het onderzoek van Berendsen een extra argument voor mensen om zich te laten vaccineren tegen ziektes? Dat is wat overdreven, meent Berendsen. ‘Daarvoor is meer onderzoek nodig, met name ook in hoge-inkomenslanden. Mijn doel is om te laten zien dat deze vaccins niet alleen werken tegen de ziekte waarvoor ze gemaakt zijn, maar dat ze ook een meer algemeen effect hebben op het afweersysteem. Dat kan belangrijk zijn voor vaccinatieontwikkeling en beleid in de toekomst.’

Maar of mensen hun kinderen wel of niet laten vaccineren is volgens Berendsen uiteindelijk een persoonlijke keuze. ‘Al zou ik het natuurlijk wel aanraden.’