Sinds begin vorig jaar al moeten jongeren het doen zonder festivals en nachtleven. Wat doet dat met je? Een rondgang langs wetenschappers en cultuurmakers levert een zorgelijk beeld op. 'Jongeren missen een belangrijk deel van hun identiteitsontwikkeling.'

‘Ik heb anderhalf jaar goed geslapen, maar me geen moment echt uitgerust gevoeld. Toen ik in het weekend dat alles weer open mocht, ben gaan feesten, werd ik op zondagmiddag wakker en voelde ik me zo gelukkig, ik had zoveel levenslust weer.’ Cees de Beer

Spoken word-artiest Cees de Beer werd eind oktober 2019 nachtburgemeester van Nijmegen. Voor hij goed en wel de nacht- cultuur kon promoten, brak corona uit. ‘Het voelt alsof je je inschrijft voor een voetbalwedstrijd en ineens moet gaan zwemmen. Dan sta je daar, met je bal.’ Wat is de kracht van de nacht en hoe komt het dat we die zo missen? Wat betekent het voor (vooral) jongeren dat ze nu voor het tweede jaar op rij geen festivals kunnen bezoeken? We vroegen het aan nachttijger De Beer, alumnus Wilbert Mutsaers, die als baas van Spotify leeft in en van muziek, aan muziekwetenschapper Vincent Meelberg en aan universitair cultuurcoördinator Martijn Stevens. Rode draad in hun antwoorden: voor jongeren staat door corona niet alleen het uitgaansleven, maar hun hele leven in de wachtstand.

‘Het werd compleet stil in coronatijd. Dat ik geen concerten kon bezoeken, was al erg genoeg, maar ik kon ook zelf niet optreden. De belangrijkste manier om mezelf uit te drukken, viel weg.’ Vincent Meelberg

Voor muziekwetenschapper Vincent Meelberg – senior lecturer by day, jazz bassist by night – lijdt het belang van samen livemuziek beleven geen twijfel. Dat belang is des te groter voor jongeren, die tijdens festivals en het nachtleven kunnen experimenteren, mensen ontmoeten en hun identiteit ontwikkelen. ‘Het is niet voor niets dat jongerensubculturen zich rondom muziek vormen. Maar als je als punk of goth alleen op je kamer naar muziek luistert, kun je er geen identiteit aan ontlenen. Het draait er bij uitstek om dat samen met anderen te doen.’

Cees de Beer beaamt dat. ‘Jongeren hebben twee basisbehoeften: nieuwe ervaringen opdoen en sociale contacten. Juist daarin worden ze nu heel erg belemmerd.’ Als begin dertiger mist hij het zelf ook: de reuring van het nachtleven en het opgaan in een massa dan- sende mensen. ‘Bij mij begint die beleving al als ik m’n huis verlaat en de trein pak naar een andere stad. Ik ontmoet nieuwe mensen en als ik de volgende ochtend wakker word, heb ik echt het gevoel dat ik leef.’

Meelberg herinnert het zich nog van toen hij jaarlijks naar Lowlands ging. ‘Zodra je het festivalterrein oploopt, ben je even weg van de grote boze buitenwereld. Het is interessant om te zien dat mensen al een kaartje kopen voordat ze de line-up kennen. Het draait om de sfeer, 24 uur per dag samen met gelijkgestemden in een alternatieve wereld zijn.’

Saamhorigheidsgevoel

Als wetenschapper weet hij wat livemuziek met mensen doet. ‘Met z’n allen op dezelfde muziek dansen, geeft een gevoel van eenheid en saamhorigheid. De ritmes en de afwisseling tussen spanning en ontspanning hebben effect op je lichaam. Je kunt letterlijk niet stil blijven zitten en je gevoel wordt getriggerd door muziek. Al dansend druk je je emoties uit.’

Door corona zijn we ons meer bewust geworden van het belang en de waarde van muziek, van cultuur in het algemeen. ‘Juist in deze moeilijke tijd is de mogelijkheid om muziek live te kunnen beleven, weggevallen’, zegt Spotify-baas en alumnus Wilbert Mutsaers. ‘Het is alsof er opeens geen water meer uit de kraan komt.’ Meelberg knikt. ‘Dat “zet maar gewoon een dvd’tje op” van Hugo de Jonge sloeg de plank zo ontzettend mis. Daarmee misken je de grote emotionele en sociale waarde van muziek. Het gaat er niet om dat jongeren hun pleziertje kwijt zijn, nee, ze missen een belangrijk deel van hun identiteitsontwikkeling.’

‘Het gevoel deel uit te maken van een gemeenschap, de saamhorigheid. Jij maakt hetzelfde mee als ik. Die fysieke sensatie mis je als alles alleen nog maar virtueel is.’ Martijn Stevens

Deze zomer luidden de universiteiten, samen met hbo- en mbo-instellingen, de noodklok: als er nog een jaar met louter online colleges komt, gaat het mis met onze studenten. Studeren is meer dan met je neus in de boeken zitten, het zijn vormende jaren waarin je samen met anderen ontdekt wie je bent en wie je wilt zijn.

Kunst en cultuur horen nadrukkelijk bij die zelfontwikkeling. Niet als leuk verzetje tussen of na de colleges, maar als integraal onderdeel van de academische vorming, stelt het Nijmeegse college van bestuur. Het wil kunst en cultuur nadrukkelijker verbinden met onderwijs, onderzoek en maatschappelijke dienstverlening. ‘Kunst gaat over emotie en biedt daarmee een extra register. Dat is iets wat studenten in hun opleiding missen’, vertelt Martijn Stevens, midden in coronatijd aangetreden als universitair cultuurcoördinator.

‘Met beladen thema’s als ‘vluchtelingen’ of ‘huiselijk geweld’ red je het niet door alleen op de feiten te hameren. Daartoe moeten mensen zich leren verhouden.’ Als voorbeeld noemt hij het filmprogramma tijdens de antiracismeweek op de campus: de films maken beter dan een collegedictaat of studieboek duidelijk hoe het voelt om voortdurend buitengesloten te worden. Stevens heeft al de nodige initiatieven ontplooid. Zo werkt hij aan culturele vrijwilligersprojecten voor studenten; een soort maatschappelijk-culturele stage, zoals een hiphopworkshop met daklozen en salsadansen met bejaarden; en komt er een samenwerking met hbo-kunstopleiding ArtEZ, om te verkennen in hoeverre artistiek en wetenschappelijk onderzoek elkaar kunnen versterken en inspireren.

‘Van de ene op de andere dag kregen we letterlijk en figuurlijk weinig bewegingsvrijheid’

Samen met Introdans had Stevens voor de studenten van de Honours Academy een serie workshops ontwikkeld over creatieve processen. Toen de lockdown kwam, leek het nodig de cursus te cancelen, maar uiteindelijk hebben Stevens en Introdans het dansen juist benut om te begrijpen wat zo’n lockdown met mensen doet. ‘Van de ene op de andere dag kregen we letterlijk en figuurlijk weinig bewegingsvrijheid. Studenten kregen de opdracht om een choreografie voor een vierkante meter te maken en die op te nemen met de eigen telefoon. Het bleek een heel mooie manier om ieders ervaringen tijdens corona uit te drukken.’

Tegelijkertijd was het natuurlijk behelpen, daar achter de pc’s. ‘De eerste keer dat we weer samenkwamen met de Honours-studenten, daar was ik echt door geraakt. Die fysieke sensatie van lichamen tijdens het dansen, zó betekenisvol.’

‘Voor mij zijn festivals en livemuziek de belangrijkste bijzaak in het leven. Daar komt samen wat ik interessant en mooi vind.’ Wilbert Mutsaers

Toegegeven, de coronatijd leidde tot de nodige creativiteit. Musici deden van alles om toch maar hun publiek te bereiken, eerst nog via amateuristisch opgenomen huiskamerconcertjes, maar later ook met nieuwe vormen. ‘Bijvoorbeeld het concert van het Radio Filharmonisch Orkest, waar- bij je als publiek vanuit huis de ervaring kreeg letterlijk tussen de musici te staan’, vertelt Meelberg. Helemaal verdwijnen zullen deze online vormen misschien niet, maar als mensen de keuze hebben, willen ze de live-ervaring, denkt hij. De musici zelf in ieder geval wel.

Dat is voor de kunst en de samenleving ook het best, stelt Mutsaers. ‘Een goede live- en festivalcultuur brengt energie in de maatschappij. Het zijn plekken waar de tijdgeest zich toont en waar wordt geëxperimenteerd. Bandjes en genres ontwikkelen zich er. Kortom, de culturele polsslag van de samenleving toont zich daar.’

‘Er zijn gaten geslagen in de culturele infrastructuur’

Nachtburgemeester De Beer zet alles op alles om die polsslag weer fors te laten oplopen. Hij vindt het frustrerend dat de overheid geen oog heeft voor de waarde ervan. Waarom mag het Formule 1-festival in Zandvoort wel doorgaan en moeten culturele festivalorganisaties maar afwachten of het er nog ooit van gaat komen? ‘Nadat alles weer gesloten werd, is er bij veel mensen iets geknapt. Mensen uit de festivalscene hebben de koppen bij elkaar gestoken. Zo zit ik met andere nachtburgemeesters in de Dutch Nighttime Alliance. We deden mee aan een kort geding, vanuit dance-organisator ID&T en houden protestmarsen, zoals Unmute Us, en handtekeningenacties als De Nacht Wacht.’

Dat is niet alleen belangrijk omdat mensen behoefte hebben aan vrijheid en muziek. Ook staat de creatieve industrie het water tot aan de lippen, zegt Mutsaers. ‘De afgelopen anderhalf jaar zijn er gaten geslagen in de culturele infrastructuur. Er zijn bedrijven omgevallen, mensen ver- trokken naar andere sectoren, jong talent heeft zich niet kunnen ontwikkelen en is gestopt.’ Als dat zich niet herstelt, valt er volgens hem veel weg. ‘Dat is wel gebleken in de afgelopen tijd.’

Essentieel gemis

Vooralsnog ziet De Beer geen licht aan het eind van de tunnel. ‘Er zijn studenten die vorig jaar geen intro hebben gehad en nu hun tweede jaar in gaan, we weten niet hoelang dit duurt. Straks zijn er mensen in het laatste jaar van hun studie die nog steeds niet fatsoenlijk hebben kunnen uitgaan!’ En ja, dat is een essentieel gemis: ‘Bij elkaar in de collegebanken zitten is leuk, maar je leert elkaar pas echt kennen bij sociale en culturele evenementen, bij uitgaan.’

Niet alleen voor jongeren, maar voor alle mensen is het een gemis als de nacht op slot zit. ‘De nachtcultuur is een uitlaat- klep. Ze helpt je om geïnspireerd te raken, op nieuwe ideeën te komen en nieuwe dingen te ontdekken.’ In die paar weken dat het nachtleven weer even open was, stond De Beer dertig minuten te praten met iemand. ‘Ik weet zijn naam niet, maar het was fantastisch. En vervolgens zie je diegene niet meer. Die kleine, simpele ontmoetingen, dat is zó waardevol.’

Dit artikel staat ook in de septemberuitgave van Radboud Magazine.