Er is continu van alles gaande in onze bovenkamer. Soms sturen we die hersenactiviteit zelf een beetje in de war. Bijvoorbeeld door bier te drinken, porno te kijken of nachten door te halen.

PORNO

Laat proefpersonen in een hersenscanner naar porno kijken en je onderzoek haalt geheid de media. ‘Het brein op porno’ is een sexy onderwerp – pun intended –, maar eigenlijk weten we er weinig over. Dat elke studie op pornogebied direct belangstelling wekt, betekent niet dat de invloed ervan op de hersenen al uitgebreid onderzocht is, integendeel. En de vaak kleinschalige onderzoeken die er wél zijn, focussen meestal op ‘pornoverslaafden’. Grootverbruikers vertonen tijdens het kijken naar porno veel activiteit in beloningsgebieden in de hersenen, blijkt uit dergelijke experimenten. In een studie onder 64 mannen vond het Max Planck Instituut in Berlijn een verband tussen veel porno kijken en een lager volume aan grijze massa in een deel van het beloningsgebied. Maar wat zegt dat eigenlijk? Neemt de grijze massa af door porno kijken óf hebben mensen met minder grijze massa een voorliefde voor porno? En wat merkt die groep daar verder van in het dagelijks leven? Dat is nog ongewis. Maar geen zorgen: het onderzoek zegt sowieso niets over het brein van de gemiddelde mens die af en toe naar pornhub.com surft.

ALCOHOL

Er gebeurt van alles in het brein als je een paar biertjes achterover tikt. Zo grijpt alcohol net als lachgas in op NMDA-receptoren (zie: Lachgas) en maakt het benevelde brein extra dopamine en serotonine aan, hormoonstoffen die je vrolijk stemmen. Ook heeft drank invloed op een neurotransmitter genaamd gamma-aminoboterzuur (GABA), die zich aan speciale receptoren op hersencellen bindt en die cellen een signaal geeft een tandje terug te schakelen. GABA werkt zo als een rem op de communicatie tussen hersencellen. Alcohol bindt zich aan diezelfde receptoren en geeft GABA een extra zetje om aan te haken, nog meer en langer dan in een nuchter brein. De hersenen trappen de rem dus dieper in, met een ontspannen gevoel tot gevolg – maar ook tragere reactiesnelheid, klungelige motoriek en minder impulscontrole. De Britse psychofarmacoloog David Nutt richt zijn pijlen al jaren op GABA, in een missie om een gezond alternatief voor alcohol te ontwikkelen. Dat drankje zou wél dat fijne ontspannen gevoel geven, door GABA gericht te stimuleren, maar geen kater en gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Collega-onderzoekers wachten het sceptisch af, al is het maar omdat alcohol het brein ook op andere manieren dan via GABA aan het borrelen brengt.

LACHGAS

De Britse scheikundige Humphry Davy organiseerde al rond 1800 ‘lachgasfeestjes’. Voor zijn bezoekers een wonderlijk avondje uit, voor hemzelf een manier om het effect van het goedje te bestuderen. Een van de conclusies was dat lachgas pijnverdovend werkt, waardoor tandartsen het gingen gebruiken als verdovingsmiddel. Het zorgt daarnaast voor een korte, euforische roes – al dan niet met lachbuien. Dat komt doordat lachgas een zogenaamde NMDA-antagonist is, vertelt verslavingsarts Thomas Knuijver van het Radboudumc. Normaal gesproken ontvangen NMDA-receptoren in hersencellen de signaalstof glutamaat, die belangrijk is voor de verwerking van zintuiglijke prikkels. Maar lachgas blokkeert die receptoren, waardoor glutamaat tijdelijk voor gesloten deuren staat. Knuijver: ‘Dat zorgt voor een kortdurend dissociatief effect. Het is vergelijkbaar met de werking van de drug ketamine, maar bij lachgas duurt de dissocatie korter.’ Kan veelvuldig gebruik van lachgas tot hersenschade leiden? ‘Niet dat ik weet’, reageert internist-klinisch farmacoloog Kees Kramers van het Radboudmc. Wel wijst hij erop dat overenthousiast inhaleren de zenuwen kan aantasten. Artsen in Heerlen beschreven in 2017 twee gevallen van jongeren met onzekere bewegingen, tintelingen en verdoofde handen of voeten. Die klachten ontstonden doordat lachgas vitamine B12 aan het lichaam onttrekt, en verdwenen toen de twee stopten met ballonlurken. Als je per keer tien ballonnen of meer gebruikt, en dat minstens eens per maand doet, dan riskeer je zo’n vitaminetekort, volgens het RIVM. Staatssecretaris Blokhuis (VWS) werkt aan een verbod op lachgas voor recreatief gebruik.

SLAAPGEBREK

Al in 1959 ging een radio-dj in een glazen huis zitten voor het goede doel. De Amerikaanse Peter Tripp hield een 201-urige radiomarathon vanaf Times Square in New York – zonder te slapen. De eerste dagen gingen van een leien dakje, maar gaandeweg kreeg hij een steeds korter lontje en ging hij hallucineren. Na afloop bleef hij last houden van psychoses. Ons brein heeft slaap hard nodig, zo veel maakte het radio-experiment wel duidelijk. Uiteindelijk is slaapgebrek zelfs dodelijk, blijkt uit studies waarin dieren continu wakker werden gehouden. Slaap is net zo noodzakelijk voor leven als lucht, water en voedsel, schrijft emeritus hoogleraar van de Radboud Universiteit Ton Coenen in zijn boek Het slapende brein. Maar waarom? Daar bestaan verschillende theorieën over. Mogelijk slaan onze hersenen tijdens slapen de belangrijkste informatie van de dag op in het geheugen, als een soort nachtelijke opruimsessie. Er zijn ook onderzoekers die opperen dat het slapend brein op een andere manier grote schoonmaak houdt. ‘Als gevolg van lichamelijke en mentale processen hopen zich gedurende de dag toxische stoffen op’, beschrijft Coenen die theorie. De hersenen zouden die stoffen, zoals melkzuur en koolzuur, tijdens de slaap afbreken en uitscheiden. Of misschien is er nog iets heel anders aan de hand, wat onderzoekers nog niet op het spoor zijn. Hoe dan ook, haal voor de zekerheid maar niet té veel nachten na elkaar door.

RITALIN

Methylphenidate – beter bekend onder de merknaam ritalin – helpt mensen met ADHD te focussen. Volgens sommigen is het echter ook zonder diagnose een ideaal hulpmiddel bij het geconcentreerd blokken voor een tentamen. Ritalin beïnvloedt de hersenstoffen dopamine en noradrenaline, vertelt hersenonderzoeker Monja Froböse, die afgelopen oktober in Nijmegen promoveerde. Heb je te veel of te weinig dopamine en noradrenaline in je brein, dan levert dat problemen op, maar in ‘gemiddelde’ mate verbeteren beide stoffen onder meer je concentratie, motivatie en stemming. Bij ADHD lijkt volgens sommige studies sprake van een tekort in de frontaalkwab, een hersengebied dat bijdraagt aan concentratie en planmatig werken. Dopamine en noradrenaline komen vrij via synapsen, de contactpunten aan de uiteinden van hersencellen, en reizen naar de volgende hersencel, die daardoor actief wordt. Froböse: ‘Maar de volgende cel kan niet alles op – nemen wat vrijkomt, dat is te veel. Het overschot gaat terug naar waar het vandaan kwam.’ Ritalin blokkeert dat terugnemen, waardoor dopamine en noradrenaline langer de volgende zenuwcellen kunnen activeren. Of ritalin je prestaties verbetert, ligt aan de taak, volgens Froböse. ‘Het wordt vaak gemakkelijker om afleiding te negeren, maar ritalin maakt je niet creatiever en flexibiler.’ Maakt iemand van zichzelf al veel dopamine aan, dan doet het medicijn misschien zelfs niets. Ritalin motiveert ook niet per se om vol aan de bak te gaan, bleek uit Froböses promotie-onderzoek. Proefpersonen voerden zowel met als zonder ritalin een reeks taken uit, waarbij ze telkens kozen voor een gemakkelijke of moeilijke variant. Ritalin had geen effect op de prestaties, maar impulsieve types vermeden na het gebruik wel vaker moeilijke taken. Studeren met ritalin als steuntje in de rug is dus misschien niet voor iedereen weggelegd. Voor je het weet, sla je alle lastige hoofdstukken over.