Oktober is de maand van de geschiedenis, thema is ‘Ik en wij’. Individualisme en gemeenschap spelen ook een grote rol in het deze week verschenen boek De ontdekking van de Middeleeuwen. Geschiedenis van een illusie van Peter Raedts, hoogleraar Middeleeuwse geschiedenis aan de Radboud Universiteit.

‘Al in de negentiende eeuw zijn de Middeleeuwen geconfisqueerd door mensen die zich niet thuis voelen in een steeds meer individualistische, rationalistische samenleving. Mensen die nieuwe vormen van gemeenschap willen creëren. Rechts heeft vaker teruggegrepen op de Middeleeuwen als een tijd waarin eigen identiteit belangrijker werd dan één universele cultuur en waarin ridderlijke waarden als solidariteit en opofferingsgezindheid opkwamen. Afgelopen zomer nog zagen we een voorbeeld in Anders Breivik, die verwees naar kruistochten en ridderordes. Maar ook links bewonderde de middeleeuwse gemeenschapszin, zoals die vorm kreeg in de gilden.’

Geschiedenis is, altijd, wat de beschouwer ervan maakt. ‘Het is een grabbelton, waaruit iedere generatie plukt wat haar van pas komt. Op dit moment krijgen de Middeleeuwen naar mijn idee niet de serieuze aandacht die ze verdienen. Ze vormen een decor voor games als World of Warcraft. ’t Is allemaal nogal braderieachtig, een verkleedpartij. Maar zoals de Verlichting in de belangstelling is gekomen na 9/11, als de periode waarin het westen de godsdienst heeft getemd met redelijk denken, zo fundamenteel wordt er nu niet nagedacht over de Middeleeuwen.’

Toch hebben de Middeleeuwen ook nu veel te bieden, denkt Raedts. ‘Wat mij fascineert, is hoe Europa in die periode vanuit armoede en achterstand – bijvoorbeeld op de Arabische wereld – zich met weinig instrumenten, veel creativiteit en grote taaiheid heeft ontwikkeld tot een sterke samenleving. Representatie in de politiek, bankieren, allerlei wetgeving – het komt allemaal voort uit de Middeleeuwen. Nu de positie van Europa in de wereld allengs minder groot en belangrijk wordt, zouden die creativiteit en volharding een inspiratie kunnen zijn.’

Peter Raedts
De ontdekking van de Middeleeuwen. Geschiedenis van een illusie
Amsterdam, Wereldbibliotheek , 2011

Foto auteur: Koos Hageraats