Redacteur Mathijs Noij (30) koppelt zijn persoonlijke ervaringen als vader aan de wetenschap. In deel 10: hoe het afbrokkelende gezag van de vader zijn weerslag heeft op onze omgang met de coronacrisis.

Wat voor vader wil ik zijn? Sinds de geboorte van mijn dochters denk ik daar steeds vaker over na. Wil ik dat mijn kinderen tegen mij op kijken, of dat ze mij zien als een gelijke? Kunnen ze voor elk probleempje bij mij terecht, of moeten ze hun eigen boontjes leren doppen?

Moeilijke vragen. Bovendien is hier geen rechte lijn in te trekken. Houd ik het de ene dag moeiteloos vol om een half uur met mijn oudste peuterdochter mee te gaan in haar fantasiewereld, de andere dag ben ik het winkeltje spelen na vijf minuten alweer beu. Geef ik mijn dochter de ene dag eindeloos veel knuffels als ze pseudo-dramatische krokodillentranen huilt na een ongelukje, de andere dag geef ik haar een snelle aai over de bol en zeg ik dat ze zich niet zo hoeft aan te stellen.

‘Het vaderschap verkeert in een enorme crisis’

Nog zo’n vraag: is mijn rol in de opvoeding wezenlijk anders dan die van mijn vrouw? Mijn eerste gedachte is: toch wel. Vooral mijn jongste dochter (1 jaar) is op dit moment meer op haar moeder gericht dan op mij. Pas als moederlief het huis verlaten heeft, neemt ze zonder morren genoegen met plan-B (hoi, dat ben ik).

Als het op geborgenheid en troost aankomt, gaat er dus niets boven mama. Maar wat is dan mijn exclusieve rol als vader? Oké, ik kan mijn dochters leren voetballen. En ze over een paar jaar laten zien hoe ze hun weg kunnen vinden door de straten van Londen, New York of Parijs. Mocht het ooit zover komen dat we samen naar het journaal kijken, zou ik ze iets kunnen vertellen over de vluchtelingenproblematiek, wereldhandel en onze democratie. Maar verder…

Gezag

‘Jonge vaders zijn niet te benijden’, reageert klinisch psycholoog en emeritus hoogleraar Jan Derksen op mijn overpeinzingen. ‘Het vaderschap verkeert in een enorme crisis. Vroeger, vijftig jaar geleden, was het duidelijk wat de rol van de vader was. Maar die is nu compleet onduidelijk. Wat voegt een vader nog toe, behalve als leverancier van zaad? En zelfs dáárvoor hebben vrouwen geen man meer nodig.’

Volgens de analyse van Derksen was de vaderfiguur vroeger een autoriteit, iemand tegen wie werd opgekeken, no matter what. Zijn gezag werd hem simpelweg in de schoot geworpen, of hij daar nu mee kon omgaan of niet. Dat was cultureel bepaald. ‘Maar sinds de jaren zestig hebben we met zijn allen autoriteiten neergesabeld. Het was de tijd van de democratisering en de ontkerkelijking.’

‘Kinderen hebben geen idee wat papa de hele dag op kantoor doet’

Bovendien was het vroeger duidelijk wat een man de hele dag deed. Derksen: ‘Vader was ambachtsman of boer. Kinderen konden zich met dat beroep identificeren. Aan de hand van vader leerden kinderen de buitenwereld kennen.’ Vooral de jongens profiteerden daarvan – want voor hun toekomstige beroep hoefden ze slechts naar hun vader te kijken. ‘En nu? Door de industriële en technologische revolutie zijn veel mannen managers geworden. Kinderen hebben geen idee wat papa de hele dag op kantoor doet.’

Coronacrisis

De afgebrokkelde vaderlijke autoriteit heeft zijn weerslag op de maatschappij, stelt Derksen. ‘Als mensen een sterke beleving hebben van vaderschap, dragen ze dat over op andere autoriteiten. Ook God was zo’n autoriteit. Maar nu zijn mensen stuurloos, ze gaan hun eigen gang.’ De psycholoog trekt de vergelijking met de coronacrisis – terwijl het kabinet en het RIVM burgers aanspoort toch vooral niet in groepen te verkeren, gaan mensen toch nog rustig naar het strand of het bos.

In deze maatschappij ontbreekt het jonge vaders aan een kompas – hún vaders zijn immers veelal kinderen van de jaren zestig. ‘Je ziet dat daardoor de rollen van vader en moeder veel meer gemixt worden. En vanuit de cultuur wordt ook van ons verwacht: we moeten steeds meer interseksueel zijn. Moderne vaders zijn zachter.’

Ik vrees dat ik voor een groot deel ook in die categorie val. Maar hoe ga ik daarmee om? En wíl ik bovendien die man zijn die op zondag het vlees snijdt? Derksen: ‘Realiseer dat het vaderschap ingewikkeld is en dat je een eigen rol moet opbouwen. Bijvoorbeeld door specifieke taken op je te nemen in het gezin.’

En behoud dat laatste beetje gezag dat er nog over is, drukt Derksen mij op het hart. ‘Als vader ben je ouder, wijzer, empathisch, consequent en streng wanneer nodig. Houd dat generatieverschil in stand. Voor je kinderen ben jij dus ‘papa’ en niet ‘Mathijs’. Die rollen zijn er niet voor niks – die brengen stabiliteit. Dat is voor iedereen beter.’