Redacteur Mathijs Noij koppelt zijn persoonlijke ervaringen als vader aan de wetenschap. In deel 4: welke rollen spelen vaders eigenlijk in het dierenrijk?

Ik zou er niet aan moeten denken om er als vader alleen voor te staan. Dag in dag uit de volledige zorg dragen over mijn dochters? Het lijkt me doodvermoeiend.

Diep respect daarom voor de kasuaris, een Australische loopvogel van wel anderhalve meter hoog met een ingebouwde helm op zijn kop. Nooit worden mannetjes en vrouwtjes van deze soort samen gezien, behalve tijdens de paartijd. Het mannetje bouwt het nest en als het vrouwtje haar gifgroene eieren heeft gelegd, neemt zij de benen. Vervolgens is het weer aan het mannetje. Die broedt de eieren uit en voedt het nageslacht in negen maanden op, totdat zoon- of dochterlief zelfstandig erop uitgaat.

‘De vorm van ouderschap speelt een rol bij het succes van een soort’

Als er iemand is die smakelijk over de authentieke vogel kan vertellen is het wel biologiehoogleraar Rob Leuven. Toen hij twee jaar geleden door Australië reisde, had hij zichzelf een belangrijke taak gesteld: een kasuaris spotten.

Op de laatste dag van zijn verblijf in Mission Beach (Queensland, Australië) werd Leuven, op zijn verjaardag nog wel, getrakteerd. Aan de rand van de jungle stak zomaar een volwassen mannetjeskasuaris een rivier over. ‘Nadat ik drie dagen had gezocht in het regenwoud, vertelde de schoonmaakster van het hotel dat we gewoon op het terras moesten gaan zitten. En ja hoor, toen wij vertrokken kwam nog een mannetje met jong uit de bosjes en stak in alle rust de parkeerplaats over.’

De kasuaris is – als het op ouderschap aankomt – een beetje een vreemde vogel. Negen op de tien vogelsoorten hanteren namelijk een vorm van gedeeld ouderschap. Bij een kleine tien procent staat het vrouwtje er alleen voor. Soorten zoals de kasuaris, waarbij de vader de enige verzorger is, zijn erg zeldzaam.

Evolutie

Hoe het ouderschap wordt georganiseerd speelt een belangrijke rol in het dierenrijk, zegt bioloog Leuven. ‘Het milieu selecteert. De vorm van ouderschap speelt uiteindelijk een rol bij het succes van een soort. Evolutionair gezien móet er dus een reden zijn waarom het bij de kasuaris zo is dat het mannetje de zorg op zich neemt.’ Wat die reden precies is, weet Leuven ook niet.

‘Bij mensen komen alle vormen van ouderschap voor’

Een ander dier waarbij de rol van de mannetjes in het ouderschap wel overduidelijk is, zijn de keizerpinguïns. Die broeden op Antarctica, betrekkelijk ver van zee. Nadat door moeder een ei is gelegd, vertrekt zij aan een helse tocht naar zee om aan te vetten en voedsel te halen. En ze reist met een strakke planning, want na twee maanden komen de eieren uit en heeft het jong binnen enkele dagen voedsel nodig. In de tussentijd bewaken de mannetjes het ei en houden het warm. ‘Dit ritueel is fantastisch vastgelegd in de film March of the Pinguins’, zegt Leuven. ‘Een aanrader om te kijken met je kinderen.’

Onenightstand

Het verhaal van de pinguïns en kasuarissen zijn slechts voorbeelden van de uiteenlopende rollen die vaders in het dierenrijk spelen in de verzorging van nakomelingen. Leuven: ‘Dat varieert van alleen een rol spelen bij de bevruchting tot langdurige zorg.’

En het grappige is, zegt Leuven, dat de mens binnen die breedte alle vormen aanneemt: van de onenightstand waarbij vader de benen neemt en niks van zijn kind wil weten, tot volledige zorg, soms zelfs alleen. ‘Al vallen de meeste mensenvaders toch wel binnen de categorie gezamenlijke broedzorg’, zegt hij.

Ook ikzelf val in die laatste categorie, en ik hoop van harte dat dat zo zal blijven. Want al benijd ik de kasuaris niet, die er dus alleen voor staat in het opvoeden van zijn kinderen, net zo min zou ik in de schoenen willen staan van de buidelmuis, die zo veel energie legt in de paring dat hij vaak het loodje legt. Maar het ergste lot zijn veel bidsprinkhaanvaders toebedeeld: die worden na de bevruchting als een smakelijk hapje door vrouwlief opgegeten.