Redacteur Mathijs Noij (29) koppelt zijn persoonlijke ervaringen als vader aan de wetenschap. Vandaag deel 5: over de waarde van voorlezen en de verleiding van (tv-)schermen.

‘Boekje lezen?’ In de meest uitgesproken woordcombinaties van mijn bijna drie jarige dochter staat deze zeker in de top tien. Bij het uitspreken ervan gaat haar stem omhoog, en met een zo schattig mogelijke blik probeert ze de kans op een ‘nee’ zo klein mogelijk te maken.

Je zou toch verwachten dat ze na de zoveelste keer wel weet dat het voor de ratten in prentenboek Waar is de taart? slecht afloopt. En na tig keren te hebben aanschouwd hoe Varkentje Valentijn vast komt te zitten in het trottoir van een vieze stad, blijft ze met dat boek aankomen. Op een gegeven moment verzaakt de voorleesvader in mij. ‘Nu wil papa even met rust gelaten worden…’

‘Kinderen die veel worden voorgelezen, presteren beter op school’

Toch is het niet verstandig te vaak ‘nee’ te zeggen. Als iemand dat weet, is het socioloog Natascha Notten, die jarenlang voor de Radboud Universiteit onderzoek deed naar culturele opvoeding. Zij vertelt dat kinderen die veel worden voorgelezen later beter presteren op school. De taalontwikkeling en woordenschat gaan ermee vooruit, en op latere leeftijd is het goed voor hun concentratieboog en het herkennen van verhaallijnen. Allemaal vaardigheden die goed van pas komen in de schoolbanken.

Streepje voor

Notten onderzoekt de manier waarop geletterdheid wordt doorgegeven van generatie op generatie. ‘Ouders die zelf graag lezen, brengen dat in veel gevallen over op hun kinderen. Zo is de kans groot dat ook hun kinderen taalvaardiger worden en beter zullen presteren op school.’ Als socioloog wijst Notten erop dat ongelijkheden in de samenleving zo in stand worden gehouden, omdat het vaak hoogopgeleiden zijn die hun kinderen stimuleren om te lezen. Hun kinderen hebben een streepje voor op hun klasgenoten uit minder geschoolde families.

Binnen het gezin zijn het vaak moeders die veel voorlezen. Notten: ‘Vrouwen lezen nu eenmaal meer dan mannen. Zij nemen vaders daarin wel mee.’ Problematisch wordt dat als gezinnen uit elkaar vallen, bijvoorbeeld door een scheiding. ‘Dan zie je vaak dat de ouder die toch al niet zo graag voorlas, dat helemaal laat vallen.’

Met een journalistenvader en een moeder die Frans geeft op school, zal dat bij mijn dochters niet zo snel gebeuren. Waar ik me dan weer meer zorgen over maak is wie ze over een jaar of tien kunnen helpen bij het ontleden van scheikundige formules.

Eén televisie

Naast traditionele geletterdheid – het lezen van papier – is digitale geletterdheid steeds belangrijker geworden, ook in Nottens onderzoek. Toen zij in 2011 promoveerde was de rol van moderne technologie nog beperkt: de iPhone werkte aan zijn opmars en Netflix moest de overstap naar Europa überhaupt nog maken.

Een interessante conclusie uit haar proefschrift, bijna een decennium geleden: voor de ontwikkeling van kinderen kun je het beste één televisie in huis hebben. Zijn dat er meer, dan verlies je als ouder de controle over het kijkgedrag van je kind. Heb je er helemaal geen, dan onthoud je je kinderen de betere tv-programma’s. ‘Dat gaat tegenwoordig niet meer op’, zegt Notten. ‘Kinderen lopen steeds jonger met een smartphone door het huis. Volledige controle kun je wel vergeten.’

‘Kinderen kunnen tegenwoordig heel goed navigeren naar informatie’

De touwtjes dan maar laten vieren? Geen goed plan, vindt Notten. Meer dan ooit moeten ouders het gesprek aangaan met hun kinderen, laten weten wat wel en niet gezond is. ‘Die normen en waarden – hoe ze dan ook verpakt zijn – blijven enorm belangrijk.’ Zelf wil Notten bijvoorbeeld niet dat haar kinderen gewelddadige films kijken. ‘Die boodschap geef ik als ouder door.’

Goede voorbeeld

Ook mijn oudste dochter van bijna drie leeft inmiddels in een steeds meer digitale wereld. Na het avondeten mag ze een filmpje kiezen op Netflix (Tip de Muis trekt vaak aan het langste eind) en op de hectische momenten – vaak tijdens het koken – schuiven we nog weleens de iPad voor haar neus: totale focus op het scherm gegarandeerd.

Maar het zou een fout zijn om de iPad stilletjes de plek te laten innemen van Kikker & Pad. Notten: ‘Alle informatie is tegenwoordig digitaal. Kinderen kunnen daar vaak heel goed naartoe navigeren, maar als ze vervolgens niet begrijpen wat er staat, hebben ze daar weinig aan.’

Blijven voorlezen dus én het goede voorbeeld geven, opdat de liefde voor het boek wordt doorgegeven. Ik kijk nu al op tegen het moment dat de dochters met hun eigen smartphone door het huis lopen. Want wie regels maakt over het gebruik daarvan, moet zich er natuurlijk zelf ook aan houden.