Is de Radboud Universiteit rijk? Ja, maar het grootste deel van het geld zit ‘vast’ in gebouwen. Laat onverlet dat het college van bestuur graag meer geld wil uitgeven. Rode cijfers zijn geen vrees, maar een doel. ‘Wij proberen meer uit te geven dan er binnenkomt.’

Wie na, zeg, tien jaar afwezigheid weer voet zet op de campus, herkent de universiteit nauwelijks terug. Academiegebouw Berchmanianum is aangekocht, het Grotiusgebouw neergezet, het Tandheelkundegebouw gerenoveerd, net als het Elinor Ostromgebouw. De Refter mag dan zijn oude naam hebben behouden, het restaurant heeft een ware gedaanteverandering ondergaan. En dan verrijst er ook nog een kolos van een gebouw op de plek waar ooit het kneuterige Thomas van Aquinostraatje lag. Over tien jaar zal de campus er wéér heel anders uitzien, nu het Erasmusgebouw op de lijst staat voor renovatie. En wat gebeurt er met het oude bestuursgebouw aan de Comeniuslaan? En met Spinoza?

De lijst met afgeronde en aanstaande bouwplannen op de Nijmeegse campus neemt indrukwekkende vormen aan. En het bijzondere is: de Radboud Universiteit betaalt al deze projecten uit eigen zak. Ze hoeft er nauwelijks een euro voor te lenen. Hoe kan de universiteit dit betalen?

De Radboud Universiteit heeft een eigen vermogen van 306 miljoen euro (2018). Kan de universiteit dit bedrag uitgeven naar eigen inzicht? Nou, nee. Het overgrote deel van dit vermogen zit vast in stenen en beton: het zijn de gebouwen die de universiteit bezit. Die zet je niet een-twee-drie om in geld. Bovendien: waar moeten de colleges dan plaatsvinden?

Voor de vraag waarom de universiteit zo’n groot eigen vermogen heeft, moeten we terug naar de jaren negentig. Het Rijk was toen eigenaar van alle universiteitsgebouwen, maar wilde daar – onder het mom van decentralisering – vanaf. Het vastgoed kwam in beheer van de universiteiten. De gebouwen waren vanaf dat moment universitair eigendom, maar daar kwamen ook verantwoordelijkheden bij. Zo moesten onderhoud en nieuwbouw voortaan uit eigen zak betaald worden. In de jaren die volgden sprong de Radboud Universiteit daarom voorzichtig om met haar financiën, met als gevolg: positieve jaarresultaten en een groeiend vermogen.

‘Vaste aanstellingen moeten weer de standaard zijn’

Terug naar 2019. Die ruim 300 miljoen kan dus niet zo maar uitgegeven worden. Wie wil weten hoeveel geld de universiteit wél op de plank heeft liggen, kan in de jaarrekening beter de zogeheten liquide middelen opzoeken. Dat is het geld dat de universiteit in kas heeft. Eind 2018 stond die teller op 91 miljoen euro. Nog altijd geen kleingeld.

Wat voor plannen heeft de universiteit met dat geld?

De Radboud Universiteit wil de komende jaren (tot 2023) maar liefst 144 miljoen euro investeren in vastgoed. Dat geld gaat deels naar het Maria Montessorigebouw (ongeveer 75 miljoen), maar ook het Erasmusgebouw moet op termijn worden aangepakt. Andere projecten: het renoveren van de Prekliniek, waar de medische faculteit huist, en het zogenaamde centrumplan, dat de omgeving rondom het Erasmusgebouw aantrekkelijker moet maken. In 2023 zijn de liquide middelen in de begroting daarom gezakt tot zo’n 20 miljoen euro, verwacht de universiteit zelf. Die 20 miljoen is de ondergrens die het toezichthoudende stichtingsbestuur heeft gesteld: met dat geld in kas kan de universiteit alle salarissen en facturen netjes betalen.

Wacht even. Wetenschappers klagen over werkdruk en onzekerheid. Waarom wordt dáár niks tegen gedaan?

Het college van bestuur heeft tientallen miljoenen euro’s in kas, terwijl veel wetenschappers gebukt gaan onder werkdruk en moeten strijden voor een vast contract. Dat is een deel van de werkelijkheid, erkent Wilma de Koning, vicevoorzitter van de Radboud Universiteit. Volgens haar stelt het college van bestuur echter alles in het werk om de problemen op de werkvloer weg te nemen, ook in financiële zin. Bijvoorbeeld door sneller vaste contracten te geven. ‘Wat nodig is, is een cultuuromslag’, zegt De Koning. ‘Vaste aanstellingen moeten weer de standaard worden. Er is op dit moment geen financiële noodzaak om iemand die goed functioneert en aan de criteria voldoet geen vast contract te geven. Die boodschap willen wij als bestuur uitstralen en daarop hebben we bijvoorbeeld ons tenuretrack- en Vidi-beleid ingericht.’

De Koning maakt wel een kanttekening: op de universiteit is het nu eenmaal zo dat veel wetenschappers werken op projectbasis, gefinancierd uit de tweede en derde geldstroom (beurzen voor een beperkte periode, bijvoorbeeld van NWO of bedrijven). De Koning: ‘Dit tijdelijke geld omvat 40 procent van onze begroting. Die mensen kunnen we niet allemaal een contract aanbieden, want dan zadel ik mijn opvolger op met een enorm probleem, omdat die middelen op lange termijn niet gegarandeerd zijn.’

‘We weten: als er ergens tekorten ontstaan, kunnen we die opvangen’

De cultuur van de hand op de knip houden is er de afgelopen decennia ingeslopen. ‘Toen wij in de jaren negentig eigenaar werden van ons vastgoed, gaf de overheid ons de opdracht voorzichtig om te springen met onze financiën. Sparen was toen heel normaal. We moesten voortaan immers zelf opdraaien voor onderhoud, renovatie en nieuwbouw. Die opdracht hebben we heel goed uitgevoerd.’

De Koning noemt het ‘heel raar’ dat universiteiten nu vanuit Den Haag de wind van voren krijgen. D66-fractievoorzitter Rob Jetten vergeleek universiteitsbestuurders onlangs met Dagobert Duck en noemde ze ’trotse bezitters van honderden miljoenen eigen vermogen, opgebracht door belastingbetalers, dat niet ten goede komt van studenten en docenten’.

Wil de Radboud Universiteit dan helemaal geen extra geld uitgeven?

Het Haagse verwijt aan universiteiten dat zij miljoenen oppotten, is overigens niet aan dovemansoren gericht. ‘Wij gaan hard ons best doen om een negatief exploitatieresultaat te laten zien, door geld uit te geven aan onderwijs, onderzoek en gebouwen’, zegt directeur financiën Peter Bosman. Het mag vreemd klinken, maar ondanks begrotingen waarin ruimte is voor extra uitgaven, boekte de universiteit over het jaar 2018 toch een positief resultaat. En ook over 2019 zal dat zo zijn, verwacht Bosman. ‘We kunnen ons nu een negatieve begroting veroorloven. Maar het blijkt nog niet zo gemakkelijk die te realiseren.’

Zo kreeg de universiteit in de zomer van 2018 van het ministerie onverwachts een extra bedrag van vijf miljoen euro uitgekeerd vanwege de toegenomen studentenaantallen. Bosman: ‘Wij hebben daarvan drie miljoen rechtstreeks aan de faculteiten gegeven. Zij moeten zelf bedenken hoe ze dit geld het beste kunnen besteden. De overige twee miljoen is gereserveerd voor interfacultaire samenwerkingsprojecten.’

Maar die euro’s zijn daarmee niet zo maar uitgegeven. Medewerkers moeten worden gevonden, projectplannen geschreven, gebouwen ontworpen – daar is tijd voor nodig. Wilma de Koning: ‘Wij zeggen tegen faculteiten: zorg dat je nu al de vacatures voor 2020 uitzet, anders ben je te laat. We zitten momenteel ook met een moeilijke arbeidsmarkt: goed personeel is schaars. Mede daaruit is onze nieuwe Radboud-campagne ‘Je bent nodig’ ontstaan.’

Wat is de rol van de faculteiten?

Het overgrote deel van de inkomsten van universiteiten is afkomstig van de overheid, dat is de rijksbijdrage. En zoals Den Haag de pot geld voor het hoger onderwijs verdeelt onder universiteiten en hogescholen, zo sluist de universiteit de middelen op haar beurt weer door naar haar faculteiten. Dat gebeurt op een zo eerlijk mogelijke manier: ‘Veel van de verdeelprincipes die het ministerie hanteert, nemen wij over’, zegt financieel directeur Peter Bosman daarover. ‘Zo kijken wij ook naar de studentenaantallen en het aantal promoties. Elke faculteit krijgt een bedrag per student, per diploma en per afgeronde promotie.’

Toch wijkt het interne verdeelmodel hier en daar af van dat van het ministerie. ‘Ons interne model maakt gebruik van grotere vaste voeten, dat zijn bedragen die constant blijven. Het deel dat afhankelijk is van flexibele variabelen – denk aan de studentenaantallen – is kleiner. Het neemt ongeveer 40 procent van het verdeelmodel voor zijn rekening.’ Verdubbelen de studentenaantallen bij pak ’m beet rechten, dan krijgt de juridische faculteit dus niet opeens twee keer zo veel geld. En andersom: vallen de inschrijvingen tegen, dan verkeert de faculteit niet meteen in financiële nood. Bosman: ‘We moeten zorgen voor rust en stabiliteit.’

De faculteiten, ten slotte, zijn behoorlijk zelfstandig als het op financiën aankomt. Ze mogen zelf bepalen hoe ze hun geld intern verdelen (binnen de wettelijke kaders). Iedere faculteit hanteert daarvoor haar eigen regels. Wel moet de facultaire begroting aan de medezeggenschap worden voorgelegd en is het aan het college van bestuur die optelsom goed te keuren.

En hoe zit het met de bezuinigingen vanuit Den Haag?

In mei presenteerde de commissie-Van Rijn haar rapport, met het advies om tientallen miljoenen euro’s van de alfa-, gamma- en medische wetenschappen naar bèta en techniek te schuiven. Reden: Nederland heeft meer gekwalificeerde mensen nodig vanuit die laatste hoek om economisch mee te kunnen blijven doen. Het rapport sloeg in als een bom, vooral op brede universiteiten als de Radboud Universiteit. Nijmegen zou in 2022 vier miljoen euro minder ontvangen uit Den Haag; de jaren daarna gaat het om jaarlijks drie miljoen.

Op Prinsjesdag werd bovenop de reeds aangekondigde bezuiniging, ook het schrappen van de renteverhoging op studieleningen aangekondigd (de minister trok dit plan in juni in onder druk van de Kamer). Dat geeft op langere termijn een miljoenenkorting. En dan hebben we het nog niet eens over de terugkeer van de basisbeurs, wat een Kamermeerderheid lijkt te willen. Gaat er dan een streep door de extra onderwijsinvesteringen die universiteiten uit Den Haag krijgen omdat het leenstelsel ingevoerd is?

In reactie op het schommelende beleid in Den Haag maant het Nijmeegse universiteitsbestuur tot kalmte. Voor de komende twee jaar heeft het college al toegezegd géén geld naar de bèta’s te schuiven ten koste van andere faculteiten. Maar ook voor de langere termijn moeten de faculteiten vooral plannen blijven maken, is de boodschap. ‘We delen nu ruimhartiger uit aan de faculteiten’, zegt Wilma de Koning. ‘We weten: als er ergens tekorten ontstaan, kunnen we die opvangen. Dat geldt ook voor de Van Rijn-korting. Maar het betekent ook weer niet dat we willekeurig geld gaan uitgeven.’

De nieuwe Vox, met als thema ‘geld’, staat nu online. Ook vind je de magazines in verschillende bakken op de campus.