De vierde ronde van de Brexit-onderhandelingen staat op het punt te beginnen. Hoe zal de wereld er voor Europese en Britse wetenschappers uitzien als de partijen eruit zijn? John Hodgson, universitair hoofddocent aan Nottingham Trent University, maakt zich zorgen. 'Waarom zouden wetenschappers en studenten naar een land gaan dat heel duidelijk heeft laten zien dat het hen niet wil?'

Jurist John Hodgson geeft les over Brexit in real-time, zegt hij. De EU en Groot-Britannië maakten deze week bekend dat ze vaart willen zetten achter de Brexit-onderhandelingen, om op tijd te zijn voor een EU-top in oktober. De veranderingen gaan daarom snel. ‘Er gebeurt op ieder moment heel veel. Daarom geven we hier wel college over, maar niet in een masterprogramma over dit onderwerp, bijvoorbeeld. Daarvoor gaat het allemaal te vlug.’ In Nijmegen organiseerde hij een summer school-cursus over het juridische proces en de implicaties van Brexit. ‘De helft van de studenten die zich hiervoor inschreef, kwam daar speciaal voor uit Groot-Britannië’, zegt hij. ‘Ze zeggen dat ze allemaal remain hebben gestemd.’

‘Onze politici lijken te denken dat de EU ons meer nodig heeft dan wij hen’

De ‘leave’-stem in het Brexit-referendum, inmiddels meer dan een jaar geleden, veroorzaakt veel onzekerheid. Niet in de laatste plaats voor Britse en Europese studenten, docenten, onderzoekers en andere wetenschappers. ‘Zoals ik tegen de summer school-studenten heb gezegd: als mensen zeggen te weten wat de uitkomst gaat zijn, moet je ze negeren, ze liegen. Niemand weet wat er gaat gebeuren’, zegt Hodgson. ‘Wat ik wel weet, is dat de EU een paar duidelijke grenzen heeft, die ze niet wil overschrijven. Bijvoorbeeld dat Groot-Britannië geen toegang gaat krijgen tot de interne markt als ze niet wil instemmen met vrij verkeer van personen. Onze politici lijken te denken dat de EU ons meer nodig heeft dan wij hen en dat is aantoonbaar niet het geval.’

Miljoenen ponden
De Brexit-onderhandelingen worden vanuit de wetenschappelijke wereld met interesse en zorg gevolgd, zegt Hodgson. ‘Heel veel onderzoeksfinanciering komt binnen via de EU. Daarbij heeft de unie veel Europese onderzoekssamenwerkingen geïnitieerd en aangemoedigd. Hiermee wilde ze universiteiten uit Oost-Europa, de nieuwere EU-lidstaten, samen laten werken met de meer gevestigde universiteiten in West-Europa.’ Sommige Britse universiteiten behoren tot de tien beste ter wereld, zegt Hodgson, en dat komt voornamelijk door hun onderzoek. ‘Hun reputatie en kwalificatie zijn daarop gebaseerd. Dit is vaak gezamenlijk onderzoek, in grote projecten. Als je hoofdonderzoeker bent binnen zo’n project, beheer je een budget van miljoenen ponden, zo’n project is vaak over tientallen jaren gepland. Er werken meerdere promovendi en postdocs aan mee. Het is net een groot bedrijf.’

Maar EU-geld gaat naar Europese instituten. ‘Britse universiteiten zullen zeker niet meer leidend zijn in de onderzoekssamenwerkingen. Misschien mogen ze niet eens meer meedoen.’ Er zijn ook nog meer gedetailleerde regels die in gevaar zijn. ‘Er zijn zorgen dat de wens van onze premier om niets meer met het Europese Hof van Justitie te maken te hebben – overigens is ze heel erg dom als ze denkt dat ze dat kan bereiken – ertoe leidt dat wij uit Euratom moeten stappen. Dit is het verdrag rondom het vreedzame gebruik van kernenergie. We gebruiken dat voor brandstof, radiotherapie en medicatie. Zal het voor onderzoekers naar kernenergie nog mogelijk zijn om vrij te reizen, bijvoorbeeld naar Frankrijk, waar ook veel onderzoek hiernaar wordt gedaan?’

Onacceptabel gedrag
Vrij verkeer van personen is sowieso een belangrijk onderwerp binnen de Europese wetenschap. ‘Er zijn zorgen over hoeveel wetenschappers er nog vanuit de EU naar Groot-Britannië kunnen komen. Het verkeer tussen ons land en de rest van de EU is op dat gebied altijd erg groot geweest.’

‘Als er een Brexit moet komen, dan het liefst een zo zacht mogelijke’

Onderzoek is maar één van de zorgen van wetenschappelijk Groot-Britannië. Wat is de toekomst van het Erasmusprogramma? ‘Dit programma is natuurlijk niet alleen voor EU-lidstaten, maar het vraagt wel veel samenwerking met de EU’, zegt Hodgson. ‘Onder welke voorwaarden zullen studenten voortaan naar ons toe kunnen komen? Het is goed mogelijk dat ze gezien zullen worden als volledig internationale studenten, die veel meer collegegeld betalen dan EU-studenten tot nu toe.’ Hij denkt dat studenten geen 30.000 pond schuld op willen bouwen in een land dat pijnlijk duidelijk heeft gemaakt dat het hen niet wil. ‘Er was een piek in onacceptabel gedrag, mishandeling en verbaal geweld in de nasleep van het referendum. Dat gebeurt nog steeds, maar iets minder. Het was nog niet gericht op studenten, maar zij lopen net zoveel risico als ieder ander.’ De regering wil het aantal migranten terugdringen, maar op dit moment worden studenten van buiten de EU al meegerekend in de migratiecijfers. ‘Ook al zijn ze dat niet, ze zijn er voor een duidelijk doel en vertrekken daarna weer, blijkt uit onderzoek.’

De Britse universiteiten lobbyen voor een goede uitkomst van de onderhandelingen, zegt Hodgson. ‘Ik denk dat alle universiteitsbestuurders het hele verhaal het liefst zouden vergeten, verder zouden willen gaan met de status quo. Als er dan toch een Brexit moet komen, dan het liefst een zo zacht mogelijke. Zo weinig mogelijk beperkingen, voor zowel personeel als studenten.’ Ze zouden graag onderdeel blijven van de Europese onderzoeksprojecten en de overheid moet daar ook aan blijven bijdragen. ‘Als dat niet mogelijk is, is het misschien ook acceptabel dat ze gelieerd blijven aan die projecten, ook al kunnen ze niet meer leidend zijn in het onderzoek. Daarnaast willen ze een migratiesysteem dat het belang van studenten en academisch personeel erkent.’ En in een perfecte wereld? ‘Idealiter willen ze compleet vrij verkeer. Maar we zullen zien. De EU heeft ons in 2016 duidelijk gemaakt dat we de unie niet à la carte kunnen krijgen. Je kunt niet alleen kiezen wat je wilt houden en de rest wegdoen.’