Met de Nijmeegse radioantenne die mee gaat met de Chinese maanmissie komt de vervulling van een aloude droom van hoogleraar Radioastronomie Heino Falcke dichterbij. ‘Ik heb de hoop nooit opgegeven. Het lukt wel een keertje, dacht ik altijd.’

Het bewuste telefoontje kwam van collega Marc Klein Wolt. ‘We have a mission to the moon!’ Klein Wolt is directeur van het nog jonge Radboud Radio Lab, dat in Nijmegen nieuwe technieken in de sterrenkunde ontwikkelt en bouwt, zoals (onderdelen van) telescopen.
‘Wát? Ben je gek geworden?’, was zijn eerste reactie. Want dit kon niet waar zijn. Als iemand al jaren – tevergeefs – probeert deel te nemen aan een missie naar de maan is het sterrenkundige Heino Falcke wel. Zou het nu dan eindelijk?

Maanplannen
Het begon allemaal – Falcke gaat er op zijn kamer in het Huygensgebouw eens goed voor zitten – toen hij als vijfjarig jongetje zat te kijken naar een van de laatste bemande vluchten naar de maan. Hij herinnert het zich nog goed. Hoe hij overdag aan de buis gekluisterd zat, gelukkig nog niet naar school hoefde. Toen een Duitse televisiezender hem veertig jaar later vroeg naar zijn grote droom, kwamen die beelden weer haarscherp terug.

‘Ik was er altijd al mee bezig, maar tijdens die uitzending formuleerde ik het voor de eerste keer heel duidelijk: ik wil een radiotelescoop bouwen op de maan.’ Dat had-ie dus geweten. Twee weken later zat Falcke om tafel met een Duits ruimtevaartbedrijf dat hem wel wilde helpen zijn plannen uit te werken. Van die tijd, we schrijven 2005, stammen zijn eerste schetsen van een radiotelescoop aan de achterkant van de maan, waar het stil is en radiogolven kunnen worden opgevangen zonder de verstorende invloed van aardse radiozenders. Zo’n telescoop zou het mogelijk maken om radiostraling te ontvangen afkomstig uit het allervroegste heelal, net na de oerknal.

Falcke en het ruimtevaartbedrijf organiseerden workshops over astronomie op de maan, zelfs een conferentie. Maar helemaal serieus werden ze in het begin niet genomen: de Duitse organisatie voor ruimtevaart (Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt, DLR) sloeg de uitnodiging aanvankelijk af. De maan was niet iets wat je op de agenda zette als serieus sterrenkundige. Intussen lustte het grote publiek er wel pap van: Falckes maanplannen kregen veel aandacht in de pers. Toen hing opeens ook DLR aan de lijn.

Bij het staatsbezoek van koning Willem-Alexander aan China waren ook vertegenwoordigers aanwezig van de Nederlandse ruimtevaartindustrie.

Achteraf heeft de hoogleraar Sterrenkunde nog altijd het gevoel dat hij en zijn collega’s de maan in Europa op de kaart hebben gezet. Het Europese ruimteagentschap ESA besloot in die periode een maanlander te bouwen. Falcke kreeg Europees geld om zijn radioantenne verder te ontwikkelen. Het zou er echt van komen, geloofde Falcke met veel andere Europese astronomen. Er was ook alle aanleiding toe. ‘Het project liep gewoon heel goed.’ Vreemd genoeg werd de maanlander van de ene op de andere dag afgeblazen. Geen geld voor, besloot de Europese Ministerraad op een achternamiddag.

Maar dan waren er altijd nog de Amerikanen. De maanmissie van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA was zijn nieuwe focus. Falcke legde contacten met collega’s aan de andere kant van de oceaan en ook die missie zag er veelbelovend uit, tot president Obama besloot te bezuinigen op de ruimtevaart.

Je moet wel veel geduld hebben in uw vak.
‘Ik heb de hoop nooit opgegeven. Het lukt wel een keertje, dacht ik altijd.’

Wie heeft het initiatief genomen om met de Chinese NASA te gaan praten?
‘Bij het staatsbezoek van koning Willem-Alexander aan China waren ook vertegenwoordigers aanwezig van de Nederlandse ruimtevaartindustrie. En zij wisten net als wij dat de Chinezen één hoofdprioriteit hebben: de maan. Met een maanmissie zouden zij namelijk het tweede land ter wereld zijn dat voet zet op de maan. En het eerste dat voet zet op de achterkant van de maan. Wij kunnen het niet, de Chinezen kunnen het straks wel. De Nederlandse vertegenwoordigers hebben tijdens het staatsbezoek duidelijk gemaakt dat wij óók naar de maan willen. De koning heeft ter plekke een eerste overeenkomst getekend voor een samenwerking.’

Hoe zijn jullie op de hoogte gebracht?
‘De directeur van ISIS (ruimtevaartbedrijf in Delft, red.) die mee was op staatsbezoek, belde ons na terugkomst in Nederland. Of we in staat waren binnen drie weken een onderzoeksvoorstel te schrijven. Ha! Dat is natuurlijk wel héél erg kort voor zo’n voorstel. Maar, omdat ik hier al zolang mee bezig ben, hadden we gelukkig al het een en ander liggen. Het team van het Radboud Radio Lab, dat we in feite nog maar kort geleden zijn gestart, heeft het voorstel in korte tijd in elkaar gezet. Het was plakken en knippen, ook herschrijven natuurlijk, maar het is gelukt.’

Cruciaal was de hulp van een Chinese student, die toevallig in Nijmegen sterrenkunde studeerde. Het maakte de communicatie met de collega’s in China net iets makkelijker. ‘Deze student kende de Chinese plannen en wist ook hoe we tegemoet moesten komen aan de wensen van de Chinezen. Hij hielp steeds met het formuleren van de feedback.’ De Chinese student ging ook mee naar China toen de Nijmeegse wetenschappers de gelegenheid kregen hun voorstellen daar mondeling toe te lichten. ‘Het contact was eerst voorzichtig, aftastend, maar na twee dagen hadden we een prima sfeer. Een Chinese delegatie is ook al bij ons geweest.’

‘Wij kunnen het niet, de Chinezen kunnen het straks wel.’

Falcke gaat achterover zitten. Het wordt een haastklus, dat wel. De onbemande missie (in een later stadium wil de Chinese NASA astronauten sturen) staat al gepland voor 2018. Dat wordt aanpoten voor het Radboud Radio Lab, de collega’s van het instituut voor radioastronomie ASTRON en ruimtevaartbedrijf ISIS. Gezamenlijk zetten ze de radioantenne in elkaar. Falcke kijkt even ongemakkelijk. Super natuurlijk, dat het is gelukt om aan de Chinese missie deel te nemen, maar de tijdspanne is wel heel krap voor een project waarbij alles ruimteproof moet zijn. ‘In Europa kun je ervan op aan dat missies altijd worden uitgesteld, maar bij de Chinezen is dat niet zo, helaas.’

Na alle euforie over de Chinese samenwerking, is Falcke weer de nuchterheid zelve. Terwijl Gert Kruithof van ASTRON, instituut voor radioastronomie, in een persbericht juicht ‘we gaan hiermee een nieuwe mijlpaal in de astronomie zetten’,  is Falcke alweer bezig met zijn volgende stap. ‘De echte doorbraak kan ik nu nog niet beloven. Met deze antenne krijgen we niet meer dan een grof plaatje van het vroege heelal. Om een echt fijn plaatje te kunnen krijgen, zouden we meer antennes moeten plaatsen, op andere satellieten. Maar als dit goed gaat, dan denk ik dat we binnen afzienbare tijd een echte telescoop kunnen maken rond de maan.’