Gebrekkig onderwijssysteem

Laten we beginnen bij stap één: wát moeten leerlingen eigenlijk leren op school? Het is de wettelijke taak van de overheid om het nationale curriculum te bepalen. Maar wat hierover is vastgelegd in de zogenoemde ‘kerndoelen’ ervaren leraren als een last noch gemak. Het Nederlandse curriculum is zo vaag beschreven dat je er als leraar niks aan hebt. Het ‘voordeel’: je hebt er ook geen last van. Lekker dan.

Momenteel wordt er nog altijd gewerkt aan nieuwe kerndoelen, omdat initiatieven als Onderwijs2032 en Curriculum.nu jammerlijk faalden, maar op basis van de eerste voorbeelden die dit voorjaar zijn getoond bij voorlichtingsbijeenkomsten is er bar weinig hoop dat die veel beter zullen worden.

‘Als niet duidelijk is wat je leerlingen moet onderwijzen, wat moet je dan precies toetsen?’

Dan stap twee: hoe toetsen we dat leerlingen iets hebben geleerd? Daar hebben we ondanks alle toetsdrukte in Nederland verbazingwekkend weinig zicht op, constateert ook de inspectie nu al jaren. Dat komt enerzijds natuurlijk door dat vage curriculum. Als niet duidelijk is wat je leerlingen per leerjaar hebt te onderwijzen, wat moet je dan precies toetsen?

Anderzijds is er de moeilijk verklaarbare aandrang leerlingen al vanaf groep 3 continu met elkaar te vergelijken. Immers, in plaats van heldere informatie over de beheersing van het curriculum, geven toetsen vooral inzicht in hoe leerlingen scoren ten opzichte van elkaar. En dan kan er maar één de winnaar zijn, met alle perverse prikkels van dien. Basiskennis toetsen van vakken als aardrijkskunde, biologie, geschiedenis en techniek is niet eens verplicht en wordt door bijna geen enkele basisschool nog gedaan.

Curriculum- en toetsontwikkeling dienen hand in hand in te gaan. Daarom pleitte ik al eerder voor de oprichting van een nieuw toonaangevend Rijksinstituut voor Curriculum en Toetsing (RICT).

Heropleiden zittende leraren

Stel dat je het nationale curriculum op orde hebt (stap één), en de toetsen om leraren inzicht te geven in de mate waarin hun leerlingen dat curriculum beheersen (stap twee). Dan moet je leraren gaan opleiden die dat curriculum adequaat kunnen onderwijzen (stap drie). Er is weinig goed onderzoek gedaan naar de kwaliteit van de lerarenopleidingen in Nederland, maar het onderzoek dat er is, stemt somber. De Inspectie van het Onderwijs merkt dit ook – nog wat voorzichtig – op.

‘Mijn cursussen bestaan voor de helft uit het afleren van romantische ideeën’

Vanuit mijn persoonlijke perspectief kan ik zeggen: ik verdien al ruim tien jaar mijn brood met wat ik noem ‘het heropleiden’ van zittende leraren (en overigens een heel leger onderwijsadviseurs met mij). Ik heb ondertussen honderden, misschien al wel duizenden leraren voor mij gehad. Wat ik doe is geen hogere wiskunde, maar heel simpel. Mijn cursussen bestaan doorgaans voor de ene helft uit het afleren van wat leraren op hun opleiding aan romantische ideeën hebben meegekregen. Zoals dat leerlingen vooral onderzoekend en spelend het beste leren met de leraar in de rol van coach of dat je kleuters nog geen geschiedenis of letters kunt aanbieden.

Voor de andere helft bestaan ze uit het aanleren van basale lestechnieken, die wij op onze universitaire lerarenopleiding tot leraar basisonderwijs in jaar één al aanbieden. Met een handjevol scholen ben ik na jaren pas toegekomen aan geavanceerdere technieken.

Bestuurders en schoolleiders

Het deltaplan krijgt steeds meer vorm: we hebben nu een gedegen curriculum, de bijbehorende toetsen en leraren die heel goed kunnen lesgeven. Wat ontbreekt er nog? Ambitieuze en vakkundige bestuurders en schoolleiders die een gezonde en professionele schoolorganisatie kunnen neerzetten. Een organisatie die zodanig is ingericht dat leraren zo goed mogelijk hun belangrijke werk kunnen doen. Ik ken er een paar hoor, gelukkig, maar ze zijn zeker niet in de meerderheid.

‘De onderwijskwaliteit moet omhoog en de leraren moeten het doen’

Veel schoolleiders hebben in hun opleiding niet of nauwelijks onderwijsinhoudelijke kennis opgedaan en aan welke eisen een onderwijsbestuurder moet voldoen, is in Nederland niet eens vastgesteld. Als hier ook nog wat aan gedaan wordt, lossen we wellicht gelijk een ander probleem op: want geen schoolleider met kennis van zaken koopt nog van die waardeloze lesmethoden die nu nog gretig aftrek vinden.

Er zijn vast nog meer problemen te noemen, maar vergeleken met bovenstaande is dat klein bier. Kort door de bocht komt het hier op neer: de onderwijskwaliteit moet omhoog en de Nederlandse leraren moeten dat uiteindelijk doen. Maar wat kun je als leraar beginnen met een vaag curriculum, perverse toetsen, slechte opleiding, gebrekkig leiderschap en waardeloze lesmethoden? Helemaal niks. Daarom liever vandaag dan morgen: maak werk van een nationaal deltaplan Onderwijskwaliteit.

Erik Meester is leraar en curriculumontwikkelaar, verbonden aan de bacheloropleiding Pedagogische Wetenschappen voor Primair Onderwijs en de masteropleiding Curriculumontwikkeling voor Primair Onderwijs aan de Radboud Universiteit. Deze opinie verscheen afgelopen vrijdag in De Volkskrant.