Van een wasbeer kun je doodziek worden en van de Aziatische tijgermug ook. Hoogleraar Invasieve exoten Rob Leuven zegt dat Nederland veel meer moet doen om gevaarlijke soorten te bestrijden. Ook planten die ons ecosysteem bedreigen, moet middels een deltaplan een halt toegeroepen worden.

De wasbeer mag er dan onschuldig uitzien met zijn grote kraalogen, in je achtertuin wil je ’m niet. Het zoogdiertje draagt spoelwormen met zich mee en als die in je hoofd kruipen, knagen ze hersenweefsel weg. Je kunt eraan doodgaan. Niet zo raar dus dat de Europese Commissie de wasbeer het predicaat ‘ongewenst’ heeft gegeven en bestrijding verplicht is voor alle lidstaten. Het dier is afkomstig uit Noord-Amerika en vlak voor de Tweede Oorlog door Hitlers plaatsvervanger Rudolf Hess uitgezet in Duitsland omdat je er zo leuk op kon jagen.

Rob Leuven van de Radboud Universiteit heeft zich gespecialiseerd in invasieve exoten en is de eerste hoogleraar op dat vakgebied in Nederland. Vooruitlopend op zijn oratie deze week legt hij aan de hand van voorbeelden uit waarom we er alles aan moeten doen om gevaarlijke indringers te weren.

Aziatische tijgermug

Kunnen we kort over zijn: deze engerd in streepjespyjama, een paar weken geleden nog gesignaleerd in Weert en de Achterhoek, kan mensen doodziek maken. Brengt knokkelkoorts, zika en andere nare ziektes over. Wordt hij gesignaleerd, dan is de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) er als de kippen bij om hem te bestrijden. ‘Nu kan de tijgermug zich nog niet het jaar rond vestigen in Nederland omdat de winters te koud zijn’, zegt Leuven. ‘De vraag is wat er over vijf of tien jaar gebeurt, als de temperatuur verder stijgt en we misschien meer milde winters op rij hebben gehad.’ Het probleem in de kiem smoren is dus van levensbelang.

De reuzenwesp is al opgerukt tot in België

De tijgermug is lang niet het enige gevreesde insect dat via handel in ‘Lucky bamboo’, import van banden en mogelijk ook vakantiegangers in onze habitat arriveerde. Wat te denken van de Aziatische hoornaar? Hij is al opgerukt tot in België en zal binnenkort de grens oversteken. Deze reuzenwesp kan niet alleen pijnlijk steken, hij eet ook honingbijen, waardoor de bevruchting van sommige planten kan afnemen en het ecosysteem gaat wankelen.

Zwartbekgrondel

Vraatzuchtig visje uit rivieren rond de Zwarte en Kaspische  Zee. Via Donau en Rijn naar Nederland gekomen, zwemmend dan wel liftend in ballastwater van schepen. Werd in 2007 voor het eerst in de Waal gezien. Waarom is hij ongewenst? ‘Hij vreet onze bedreigde, inheemse rivierdonderpad (ook een vis, red.) op’, aldus Leuven. De zwartbekgrondel is met recht invasief te noemen, want de vis plant zich voort als een dolle. In de Nederlandse rivieren zijn nauwelijks roofvissen die hem weghappen, zoals die er in zijn originele leefgebied wel zijn. Waarom is dat erg? ‘Soorten zijn van belang voor het functioneren van een ecosysteem. Door de komst van exoten zien we dat de soortensamenstelling in verschillende delen van de wereld steeds meer op elkaar gaat lijken. De diversiteit wordt bedreigd en het aantal uitstervingen neemt toe.’

Deze vis eet de rivierdonderpad op

Het exotenprobleem staat in de top vijf van grote milieuproblemen van de Europese Unie, aldus Leuven. Omdat de zwartbekgrondel in sommige lidstaten wél inheems is, staat dit visje echter niet op de Europese lijst van ongewenste soorten. Nederland moet dus zelf maatregelen nemen. Zoals? ‘Je kunt de rivieren kouder maken. Sinds 1900 is de watertemperatuur met vijf graden gestegen als gevolg van warmtelozingen en klimaatverandering. Verminder het aantal koelwaterlozingen. In kouder water kunnen inheemse soorten als windes, barbelen en rivierprikken zich beter handhaven en de grondel onderdrukken. Een paling kan bijvoorbeeld broed van de zwartbekgrondels opeten.’

Een andere oplossing is langsdammen in de rivier leggen (in plaats van kribben), dat zijn stenen dammen langs de vaargeul waardoor een oevergeul ontstaat en de zuiging van de scheepvaart minder sterk is. Inheemse vissen hebben meer last van de waterbewegingen door boten dan invasieve exoten. Bij de Waal in Wamel liggen al zulke dammen en die werken.

Koraalduivel

Nederland grenst ook aan de Caraïbische Zee als je de Antillen meerekent. En daar zwemt de koraalduivel rond. Hij doet zijn naam eer aan, want snackt de hele zee leeg. Onderzoek uit 2014 op de Bahama’s – hier zwemt-ie ook – heeft uitgewezen dat meer dan 75 procent van de jonge aanwas van inheemse vissoorten is verdwenen op het koraal waar de duivel voorkomt. Deze horrorvis heeft geen natuurlijke vijanden. Komt van oorsprong uit de Pacific en deed het leuk als siervis in aquaria. Een aquariumliefhebber in Florida had op een dag genoeg van zijn huisdieren en zette er vijf uit in de zee voor zijn deur. Zo begon de invasie van de schoonheid die duizenden eitjes tegelijk legt. Natuurbeheerders gaan de vis massaal met harpoenen te lijf.

Groupers leren de rol van natuurlijke vijand te spelen

Wellicht is een andere oplossing in aantocht. Leuven: ‘Een collega van mij in Malta, waar de koraalduivel ook voorkomt, vertelde dat ze daar groupers leren de koraalduivel te eten. De grouper is niet gevoelig voor het gif.’ De groupers worden getraind om kleine koraalduivels als prooi te zien en hun rol van natuurlijke vijand te spelen. Dit gedrag wordt door soortgenoten overgenomen.

Reuzenbalsemien

 

Plant met prachtige roze en paarse bloemen, maar zeer agressief van karakter. Kan de vegetatie van hele bosranden, beekoevers en slootkanten overnemen als hij niet wordt ingedamd. Ook langs rivieroevers vormt de reuzenbalsemien, ooit als tuinplant vanuit de Himalaya via Engeland naar Nederland gekomen, een bedreiging. ‘Het is een eenjarige’, licht Leuven toe. ‘Na de bloei laat hij kale plekken achter en ontstaat erosie.’ De plant of het zaad verspreidt zich via bijvoorbeeld maaimachines en prijkt op de ‘weg ermee’-lijst van de EU. Burgers kunnen helpen met de uitroeiing door de plant simpelweg uit de grond te trekken – wel graag voor de zaadzetting. In Biddinghuizen ging een groep vrijwilligers de reuzenbalsemien deze zomer te lijf door gezamenlijk een bos ‘vrij te maken’.

De reuzenbalsemien is minstens zo bedreigend als de Japanse duizendknoop, waar de kranten de afgelopen weken mee vol stonden, maar laat zich gemakkelijker bestrijden. De Japanse duizendknoop verwoest dijken, bestratingen en funderingen en overwoekert slootkanten en bermen. Zijn wortels zitten diep en kleine fragmenten groeien snel weer uit, waardoor hij zo weer opduikt.

[kader-xl]In zijn oratie zal Rob Leuven donderdag oproepen tot maatregelen om gevaarlijke invasieve exoten te bestrijden. Waterschappen, gemeenten en terreinbeheerders moeten veel beter samenwerken om dit ‘majeure probleem’ (aldus Leuven) aan te pakken. De Europese Unie heeft een lijst samengesteld met 49 planten en dieren die ongewenst zijn. Het is verboden deze soorten te importeren, verhandelen, houden, kweken of transporteren. Bestrijding dan wel indammen van verspreiding van in het wild gevestigde populaties is verplicht voor lidstaten. Volgens Leuven is dit slechts het topje van de ijsberg. ‘In Nederland hebben we veel meer problemen, ook met soorten als de exotische grondels die niet op de lijst staan.’ De twaalf miljard die de EU jaarlijks uitgeeft aan het bestrijden van schadelijke invasieve soorten, is volgens de hoogleraar een veel te lage inschatting. ‘Veel kostenposten, zoals de schade aan ecosysteemdiensten en cultureel erfgoed, laten zich nog niet kwantificeren.’ Om niet als ecofascist te worden weggezet, benadrukt Leuven dat er ook goede exoten zijn. ‘Zo’n 10 procent richt schade aan, de andere 90 procent kun je als een verrijking zien.’[/kader-xl]