Afgelopen dinsdag had ik de Nijmeegse antropogeneticus Han Brunner te gast in de cursus Wetenschap en de waan van de dag. Hij onderzocht in 1993 een familie met vijf broers, die ‘sporadische uitbarstingen van extreem gewelddadig gedrag vertoonden’. Ze bleken een fout in hun MAOA-gen te hebben, dat codeert voor het enzym monoamine oxidase A. Door de genetische fout maakten de lagelandse Daltons dit enzym niet of nauwelijks aan.

Begin jaren tachtig suggereerde de Leidse criminoloog Wouter Buikhuisen een verband tussen genen en criminaliteit. En eindigde als antiquair in Het Gooi. Aanhef voor deze karaktermoord was een serie vileine columns in Vrij Nederland van columnist Piet Grijs. (Pseudoniem voor Hugo Brandt Corstius – inderdaad  vader van Jelle en Aaf). Grijs zette Buikhuisen neer als ‘een kale, impotente carrièrewetenschapper’, ‘bedrieger’ en ‘domme charlatan’.

Met de affaire Buikhuisen in zijn achterhoofd twijfelde Brunner sterk. Van de verkoop van Louis XVI-meubeltjes had hij geen sjoege. En de jeugdige aandrang om popmuzikant te worden had hij inmiddels goeddeels gesublimeerd. Toch ging hij overstag. De publicatie over het ‘agressiegen’ in Science leverde behalve wetenschappelijke erkenning inderdaad een enorme mediahype op. Maar dus geen in de knop gebroken carrière.

Brunner was dan ook van de naunce, zo blijkt uit The Tech (MIT’s oldest and largest newspaper & the first newspaper published on the web) van vrijdag 22 oktober 1993:

‘I think this is the most convincing evidence for a biological factor so far,’ said Dr. Han G. Brunner, the Dutch geneticist who headed the study. ‘But our study does not give you an idea of how important biological factors are in aggression as a whole.’ He noted that while one man in the study continues to have repeated outbursts, his brother – who also has the genetic abnormality – has not had one for many years, which suggests social factors and environment also play a role. ‘There is not a very simple cause-and-effect relationship here.’

Terugblikkend denkt Brunner echter dat er echter meer aan de hand was . In de seventies was de heersende gedachte dat crimineel gedrag primair wordt veroorzaakt door de moderne kapitalistische maatschappij en/of een autoritaire opvoeding. Schizofrenie als gezonde reactie op een zieke maatschappij, dat werk. Terwijl het laatste decennium van het afgelopen millennium door het leven gaat als The decade of the brain . En dan glijdt zo’n genen-boodschap er domweg beter in.

Onlangs is Brunners MAOA-defect bevestigd bij een Zweedse familie. Leuk voor de wetenschap, maar nog steeds maar N=2. Inmiddels is hij vooral bezig met onderzoek naar genen en verstandelijke handicap.

De moraal? Zoals de door Brunner bewonderde Santiago Ramón y Cajal, oervader van de neurowetenschap, die zijn illegaal verkregen mensenhersenen nog gewoon op de keukentafel in plakken sneed, in 1897 in zijn Advice for a Young Investigator schreef: ‘The First glaring errors, as well as the wrong turns ventured down by the imagination, are necessary because in the end they lead us down the correct path. They are part of the final success, just as the initial formless sketches of the artist are a part of the finished portrait.’