De wereldwijde coronacrisis is uniek in de geschiedenis, en dus interessant voor wetenschappers. Hoe kijken Nijmeegse onderzoekers vanuit hun vakgebied naar de situatie? In deel 12 van de serie Science & Corona vergelijkt hoogleraar Martin Boeree de Covid-19-pandemie met de grootste wereldwijde infectieziekte: tuberculose.

Het is de meest wijd verspreide besmettelijke infectieziekte ter wereld: een derde van de wereldbevolking heeft de ziekmaker inmiddels onder de leden, schat Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Dagelijks overlijden er vierduizend mensen aan – oftewel anderhalf miljoen per jaar.

Is dit het horrorscenario voor de tweede coronagolf die ons dit najaar zou kunnen treffen? Nee, zegt longarts Martin Boeree, dit is al realiteit. Niet voor Covid-19, maar voor tuberculose (tbc). Die ziekte mag dan uit ons westerse straatbeeld verdwenen zijn, ze staat wereldwijd nog altijd met stip op één als het om dodelijke infectieziektes gaat. Daarmee vergeleken is alle aandacht voor de huidige coronapandemie ‘een hype’, zo vertelt hij in een videogesprek via Whatsapp.

Gemengde gevoelens

Sinds vorige maand is Boeree hoogleraar Klinische tuberculose aan de Radboud Universiteit en het Radboudumc. Met gemengde gevoelens kijkt hij vanuit zijn expertisegebied naar de aandacht voor de huidige coronacrisis. ‘Ik snap dat Covid-19 bedreigend klinkt, en dat het veel mensen angst aanjaagt. Het is acuut en treft zwakke mensen. Tegelijkertijd is die angst soms overmatig: we zijn in het Westen ontzettend verwend als het om onze gezondheid gaat.’

Neem een land als Malawi, waar Boeree zelf jarenlang in een ziekenhuis werkte. Daar zijn ze niet zo onder de indruk van Covid-19 – de mensen zijn wel ernstigere ziektes gewend. Hij somt op: ‘Tbc, hiv, ebola. Een op de drie kinderen sterft voor het vijfde levensjaar.’

‘Tuberculose is een echte armoede-gerelateerde ziekte’

Of Covid-19 extra doden veroorzaakt in ontwikkelingslanden is nog onzeker (‘veel mensen vallen wel in een risicogroep: hoge bloeddruk, overgewicht, diabetes’). Maar de indirecte gevolgen zijn al wel duidelijk, weet de hoogleraar, omdat ándere ziektes toenemen. Door de lockdowns kunnen mensen nog lastiger terecht bij ziekenhuizen en hulpposten. Ook zijn ze genoodzaakt om binnen te blijven, onder slechte hygiënische omstandigheden.

Het zijn allemaal zaken die ervoor zorgen dat ziektes als tbc juist extra gemakkelijk de kop op steken. Boeree: ‘Tuberculose is een echte armoede-gerelateerde ziekte, die zich openbaart op plekken waar sprake is van ondervoeding of een slechte gezondheidszorg.’

Niet voor niets verwacht de WHO dat het aantal tbc-overlijdens dit jaar verdubbelt, als rechtstreeks gevolg van corona. En dat terwijl de WHO zich juist ten doel heeft gesteld het aantal tbc-doden met 95 procent te verminderen voor 2035.

Verdomhoekje

Toch is dat doel niet helemaal onrealistisch, vertelt Boeree, want er zijn antibiotica die de ziekte genezen. Ook is er een preventief middel dat ernstige tuberculose bij kinderen helpt voorkomen: het BCG-vaccin. ‘Het echte probleem is dat tuberculose in het verdomhoekje zit. Voor farmaceuten is het niet interessant om tbc-medicatie te ontwikkelen, omdat vooral ontwikkelingslanden de afzetmarkt vormen.’ Aan die groep verdienen de bedrijven weinig, want ze worden dan gedwongen de prijs laag te houden. Trof Covid-19 vooral opkomende landen, dan was het verhaal niet anders geweest, denkt Boeree.

Dankzij allerlei fondsen werken universiteiten en lokale gezondheidsorganisaties de laatste jaren echter ook steeds meer via alternatieve wegen aan tbc-bestrijding, benadrukt hij. Die gelden komen van de WHO, de Europese Unie, en bijvoorbeeld de Bill en Melinda Gates Foundation. ‘De bestrijding richt zich op drie dingen: betere diagnostiek, snellere behandeling, en betere implementatie – we willen dat dat ook moeilijke plekken beter bereikbaar worden.’

‘Corona explodeert onder je ogen’

In landen als Botswana en Ghana werpt die aanpak al zijn vruchten af, weet Boeree. Maar het belangrijkst blijft armoedebestrijding, en betere gezondheidszorg. ‘Zo hebben we in het Westen uiteindelijk ook tbc verdreven. In de jaren dertig en veertig stierven hier jaarlijks ook nog duizenden mensen aan.’

Tweede corona-golf

Terug naar corona. Kunnen in de bestrijding daarvan nog iets leren van hoe we in het Westen met tbc-gevallen omgaan? Elke tbc-patiënt wordt immers door de huisarts gemeld bij de GGD. Die doet vervolgens contactonderzoek om mensen op te sporen die mogelijk door de zieke besmet zijn, precies wat de regering nu ook van plan is om een tweede corona-golf te voorkomen.

Die aanpak is voor corona een stuk uitdagender, waarschuwt Boeree. ‘Met tbc heb je veel meer tijd om besmettingen in te dammen.’ Tbc verspreidt zich namelijk maar langzaam terwijl corona veel besmettelijker is en ‘onder je ogen explodeert’. Daarnaast kan een tbc-patiënt anderen pas besmetten als hij of zij klachten heeft; een Covid-19-patient is ook al besmettelijk voordat er symptomen zijn. ‘Dat maakt corona-contactonderzoek echt een heel ander verhaal.’