OPINIE Wetenschap is niet 'ook maar een mening'. Om te ageren tegen de trend om onderzoeksfeiten af te doen als onzin - denk aan de VS - loopt rector Han van Krieken zaterdag mee in de March for Science. 'Ik vind het een gevaarlijke ontwikkeling als wetenschap niet meer serieus genomen wordt', schrijft hij in dit opiniestuk.

Op 22 april vindt de March for Science plaats: in meer dan vierhonderd steden komen mensen bij elkaar om te wijzen op het belang van wetenschap en ik loop in Amsterdam mee als rector magnificus (samen met collegae van andere universiteiten). Waarom doe ik dat, waarom is het nodig? Tijdens de opening van dit academisch jaar, september 2016, sprak ik mijn zorg uit dat wetenschap steeds vaker als ook maar een mening wordt gezien. Ik kon niet bevroeden dat zelfs de Amerikaanse overheid wetenschappelijk bevindingen van haar websites zou gaan verwijderen. Ik vind het een gevaarlijke ontwikkeling als wetenschap niet meer serieus genomen wordt.

‘Wetenschappers zijn van nature genuanceerd’

Wetenschap is in de kern twijfel en nieuwsgierigheid, transparantie en discussie, methoden en experimenten, hypothesen en ideeën. Wetenschappelijk onderzoek is controleerbaar en herhaalbaar, maar dat wil niet zeggen dat elk onderzoek tot waarheid leidt. Sterker nog, onderzoek leidt meestal tot nieuwe vragen en hypothesen en dat is natuurlijk lastig als er om duidelijke, eenvoudige antwoorden wordt gevraagd. Wetenschappers zijn van nature genuanceerd en weten dat ze de wijsheid niet in pacht hebben, weten dat elk onderzoek beter kan en dat er geen absolute waarheid is.

Zorgelijk
Daarmee is wetenschap niet waardeloos, maar heeft ze juist waarde. Door te blijven speuren en denken zijn we als mensheid gekomen waar we zijn, of je dat nu mooi vindt of niet. Ik zeg regelmatig dat ik veel briljante ideeën heb maar dat mijn onderzoek helaas vaak uitwijst dat ze niet kloppen. Ik zie echter ook dat er mensen zijn vinden dat ze briljante ideeën hebben die zó briljant zijn dat ze die niet hoeven te onderzoeken. Zelfs kun je dan zien dat als de feiten niet in overeenstemming zijn met die ideeën, dat dat dan jammer is voor de feiten. Dat is vooral zorgelijk als deze mensen veel aandacht en zelfs macht krijgen.

Natuurlijk, er worden fouten gemaakt door wetenschappers, er zijn er zelfs die frauderen, maar het zelfreinigende vermogen van de wetenschap is groot. Ik ben een groot voorstander van het herhalen van onderzoek, dat gebeurt nog te weinig. Het wetenschappelijk systeem kent ook andere punten van zorg zoals te hoge publicatiedruk, te grote invloed van commercie, weinig ruimte voor dwarsdenkers. Maar het alternatief is veel erger! Meningen die niet gebaseerd zijn op kritische kennis van wat er over het onderwerp bekend is; het idee dat de eigen waarneming de enig juiste is; het idee dat iets pas waar is als je het zelf ervaart, of erger, als het ergens op internet staat, zoals John Fogerty het zo mooi verwoordde voordat er internet was: ‘I know it’s true ‘cause I saw it on tv’.

Verlichting
De wetenschappelijke methode ontstond in de verlichting en de romantiek was er deels een reactie op. Hoe krachtig het romantische levensgevoel is ervaren we dagelijks zonder het te beseffen, maar dat mag ons niet uit het oog laten verliezen dat wetenschap ertoe doet. Het is de moeite waard daarvoor de straat op te gaan. Ik hoop dat velen van jullie met mij meegaan.

De March for Science is zaterdag van 12.00 tot 16.00 uur op het Museumplein in Amsterdam. Ook NWO is aanwezig, vertegenwoordigd door voorzitter en oud-decaan van FNWI Stan Gielen.