Bouwen aan nieuw vertrouwen in de wetenschap. Dat is nodig volgens de wetenschappers die het debat De Staat van de Universiteit (vanavond, komt allen!) initiëren. Wat kunnen onderzoekers zelf doen? ‘Eerlijk zijn’, zeggen twee kersverse KNAW-leden Misha Katsnelson en Heino Falcke.

Misha Katsnelson, hoogleraar Theoretische natuurkunde:
‘Je kunt spreken van weinig vertrouwen in de wetenschap, maar aan de andere kant is er ook tevéél vertrouwen. ‘Science is magic that works’, schreef science fictionschrijver Kurt Vonnegut. Die houding bedoel ik. Veel mensen weten niet goed hoe wetenschap werkt en wat het is. Daarom moeten wij, onderzoekers, dat uitleggen. En we moeten voorzichtig zijn met wat we adviseren of voorspellen. Een verschrikkelijk voorbeeld van hoe het mis kan gaan is de aardbeving in het Italiaanse l’Aquilla in 2009. Seismologen hadden gecommuniceerd dat er geen gevaar was voor een aardbeving. Er kwam toch een heftige beving en meer dan driehonderd mensen gingen dood. Een deel van hen had kunnen vluchten als de info correct was geweest, en er een waarschuwing was uitgegaan. Zes wetenschappers werden later veroordeeld voor doodslag. Dit verhaal is een waarschuwing voor ons allemaal: wetenschappers en samenleving. Mensen moeten begrijpen dat wetenschappers geen tovenaars zijn die je het ene moment verafgoodt en het volgende moment levend wilt verbranden. We zijn maar gewone stervelingen die ergens aan werken en bepaalde methoden toepassen. Van sommige zaken zijn we heel zeker, maar er is ook veel discussie en er is genoeg wat we helemaal niet weten. We kunnen het vertrouwen van de maatschappij terugwinnen door uit te leggen wat wetenschap is en wat we doen. Eerlijk zijn. Keer op keer. Hoe ik dat als individuele onderzoeker doe? Ik geef publieke lezingen en werk af en toe mee aan tv-programma’s zodat ik de mensen kan uitleggen hoe wetenschap in mijn opinie werkt.’

Heino Falcke, hoogleraar Astrodeeltjesfysica en radioastronomie:
‘Sinds de sociale media hun intrede deden, worden wetenschappelijke bevinding veel sneller als ‘feit’ gepresenteerd. Onderzoekers slingeren al snel op Twitter of Facebook de wereld in wat ze ontdekt hebben omdat ze de eerste willen zijn. De media gaan er vervolgens mee aan de haal. Een voorbeeld is een vinding die werd gedaan met BICEP2, een telescoop op de Zuidpool. Onderzoekers van Harvard hadden resultaten gevonden die nét significant waren. Ze belegden een persconferentie en plaatsten een filmpje op YouTube. ‘Onomstotelijk bewijs voor de Big Bang’, kopten de media – iets in dergelijke bewoordingen althans. Het is zeer twijfelachtig of wat de onderzoekers vonden, wel echt bewijs is. Dat weten we pas over een jaar, misschien pas over en jaar of tien, dat is nu eenmaal zo met wetenschap. De manier waarop Harvard naar buiten trad, is niet goed. Hoe journalisten het oppakten, ook niet. Wat belangrijk is in het herwinnen van het vertrouwen: begrijpen hoe wetenschap werkt. Wij onderzoekers moeten uitdragen dat de wetenschap niet alles weet, dat een universiteit een plek is voor discussie.
Persoonlijk vind ik het bovendien belangrijk successen te delen. Ik werk met veel publiek geld (o.a. Spinozaprijs en ERC-beurs, red.), dus vind ik dat ik aan de belastingbetaler moet verantwoorden wat ik doe. Tien jaar geleden, toen dat nog helemaal niet zo gebruikelijk was, verspreidde ik al persberichten. Ik ben altijd bereikbaar voor journalisten. Ik geef verhalen uit het heelal terug aan het publiek, dat werkt.’

Misha Katsnelson en Heino Falcke werden vorige week benoemd als nieuwe KNAW-leden. Beiden kunnen vanavond niet aanwezig zijn bij het debat De Staat van de Universiteit, georganiseerd door RU-wetenschappers in samenwerking met het Soeterbeeck Programma en Vox. Wie er wel zijn: Willem Halffman (docent ISIS, RU), Klaas Landsman (hoogleraar Mathematische fysica, RU), Gerard Meijer (collegevoorzitter RU), Jip Mennen (voorzitter Universitaire Studentenraad, RU), Esther-Mirjam Sent (hoogleraar Economie, RU) en Bart Verheijen (promovendus Nederlandse taal en cultuur, RU). Het debat begin om 19.30 uur in het Collegezalencomplex, inschrijven gewenst.