Mensen nemen nepnieuws sneller als waar aan, als er wetenschappers in een bericht genoemd staan. Dat blijkt uit onderzoek van taalwetenschappers Gudrun Reijnierse en Marten van der Meulen, dat ze vandaag presenteerden op het Drongo Talenfestival.

Leugens die verspreid worden via Twitter, publieke personen die geen bewijs leveren voor hun uitspraken en artikelen die niet gefactcheckt zijn: nepnieuws is een actueel probleem. Maar wat zorgt er eigenlijk voor dat we nieuwsberichten wel of niet geloven? Speelt bijvoorbeeld wetenschappelijke autoriteit een rol? Taalwetenschappers Gudrun Reijnierse en Marten van der Meulen onderzochten het; vandaag deelden ze hun resultaten tijdens het Drongo Talenfestival.

‘Bier bestrijdt pijn beter dan paracetamol’ en ‘Drie glazen gin of wodka per week is effectief om hooikoorts te bestrijden’: het zijn twee voorbeelden van berichten die proefpersonen kregen voorgeschoteld. Daaraan werd vervolgens de naam van een onderzoeker en/of een universiteit toegevoegd. Wat bleek? Hoe meer detail over de autoriteit in de tekst aanwezig was, des te geloofwaardiger mensen de nieuwsberichten beoordeelden.

Zorgwekkend

‘Maar het effect dat we vonden is heel klein, dus het lijkt erop dat mensen niet blindelings vertrouwen op een toevoeging als “professor John Smith”’, vertelt taalwetenschapper Marten van der Meulen. ‘Nu hebben we bij dit onderzoek wel de tien meest voorkomende Amerikaanse voor- en achternamen en universiteiten gebruikt. Een volgende stap is om te bekijken of het aanhalen van bekende wetenschappers en Nederlandse universiteiten meer invloed heeft.’

Zorgwekkender is de uitkomst dat mensen een nieuwsbericht sneller als kloppend beschouwen als ze het al kennen. Als iemand bijvoorbeeld al eerder gelezen heeft dat de opwarming van de aarde de schuld is van de mens, is hij sneller geneigd om een volgend artikel hierover automatisch als waar te beschouwen.

Dit effect bleek al uit meerdere onderzoeken, maar Reijnierse en Van der Meulen ontdekten dat dit nog veel verder gaat. Van der Meulen: ‘Het zogenaamde illusory truth effect treedt ook al op als mensen alleen maar denken dat iets bekend klinkt, ook al hebben ze er misschien nog nooit iets over gelezen.’

‘Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, dan is dat vaak ook zo.’

‘Het is belangrijk om altijd kritisch te blijven bij het lezen van een bericht’, vervolgt de taalwetenschapper. ‘Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, dan is dat vaak ook zo. Bier bestaat bijvoorbeeld al duizenden jaren. Als het beter tegen pijn had geholpen dan paracetamol, waren wetenschappers daar allang achter gekomen.’

1-aprilgrap

Reijnierse en Van der Meulen zijn nog lang niet klaar met het onderzoeken van nepnieuws. Tijdens  hun sessie op het Drongo Festival startten ze dan ook direct met een nieuw experiment: wat verstaan mensen eigenlijk onder nepnieuws?

‘We zijn benieuwd of bijvoorbeeld een 1-aprilgrap of een misleidende advertentie onder deze noemer valt’, licht Van der Meulen toe. ‘Bij Drongo kunnen we hier met aanwezigen over in gesprek gaan. Een enquête verspreiden via internet gaat weliswaar snel, maar het zorgt ook voor een bepaalde afstand. Op het festival kunnen we beter informatie terugkoppelen en delen wat we weten.’

Het Drongo Talenfestival is dit jaar op vrijdag 25 en zaterdag 26 oktober in het Elinor Ostrom gebouw.