Wetenschappers zijn kritisch over een magazine van NWO dat de parallel trekt tussen wetenschap en topsport. Die vergelijking is een cliché en bovendien achterhaald, zeggen ze. NWO wil met het blad juist de discussie aanmoedigen.

‘Topwetenschap – balanceren tussen winnen en verliezen’, zo heet de zomeruitgave van Onderzoek, het relatiemagazine van onderzoeksfinancier NWO dat onlangs verscheen. In het kader van een volle sportzomer – met onder meer het Europees Kampioenschap voetbal en de Olympische Spelen – staat het themanummer in het teken van wetenschap als topsport.

Die metafoor valt slecht onder wetenschappers. Op social media hebben ze er geen goed woord voor over. Met name de column van Marcel Levi, die in april Stan Gielen opvolgde als voorzitter van NWO, moet het ontgelden. Daarin somt hij een aantal parallellen op tussen wetenschap en topsport, zoals  keihard werken, competitie en zelfopoffering.

Schadelijk

‘De vergelijking is belachelijk’, schrijft bijvoorbeeld Maarten Kossmann van de Universiteit Leiden op Twitter. ‘Topsport heeft als enig doel beter te zijn dan anderen. Dat is absoluut niet het doel van wetenschap.’ Onderzoek, zo vervolgt hij, probeert vooral meer kennis te genereren.

Ook Mathijs van de Sande, universitair docent bij filosofie en lid van de ondernemingsraad, is kritisch. ‘Los van dat het een vreselijk hol cliché is, gaat de metafoor ook gewoon niet op. Het is bovendien schadelijk.’ Om meerdere redenen, licht hij desgevraagd toe.

‘Allereerst is het voor een deel willekeur wie succesvol is in de wetenschap. Er wordt gedaan alsof je via subsidiebeoordelingen de beste mensen selecteert. Maar vaak is het eerder een loterij, door de lage honoreringskansen.’ Een hele hoop goede mensen vallen zo buiten de boot. En je kunt je überhaupt afvragen of je een eendimensionaal begrip als ‘de beste’ kunt gebruiken voor zo’n divers veld als de wetenschap, stelt hij. ‘En het magazine lijkt ook al die andere belangrijke taken te negeren die we hebben, zoals goed onderwijs geven.’

Doorgeslagen competitie

Maar vooral is hij verbaasd over hoe ver NWO af lijkt te staan van de universitaire werkvloer, als je op dit magazine afgaat. Al jaren wordt er immers gediscussieerd over de doorgeslagen competitie binnen de academische wereld, met alle negatieve gevolgen. ‘Mensen raken overwerkt, hebben er psychisch last van. Ik snap niet dat je dan kunt schrijven dat wetenschap om zelfopoffering vraagt. Die instelling is juist een van de grote problemen. Het is best wel raar dat NWO blijkbaar achterloopt hierin.’

Momenteel lopen er juist allerlei initiatieven om wetenschappers op een andere manier te erkennen en waarderen dan via onderzoeksprestatielijstjes. Paula Fikkert, voorzitter van de commissie Erkennen & Waarderen (E&W) van de Radboud Universiteit: ‘Wetenschappers proberen de grenzen van kennis te verleggen, maar daar stopt de vergelijking. Het marktdenken en competitiemodel heeft tot de crisis geleid die we met E&W proberen te duiden en te veranderen.’ Zo is haar commissie onlangs gestart met speciale zogeheten dialoogtafels waarin wetenschappers met elkaar in gesprek gaan over hoe het anders kan.

‘De reacties op twitter laten zien dat het onderwerp leeft’

NWO snapt dat het blad mensen misschien wat rauw op hun dak valt, zegt woordvoerder Poppy Savenije in een reactie. ‘Dat is niet onze intentie.’ De metafoor is gekozen met de sportzomer in het achterhoofd, vult ze aan in een schriftelijke toelichting namens de onderzoeksfinancier. ‘Net als in de sport laten ook de toppers in de wetenschap zich vele ontberingen welgevallen.’ Het blad is volgens Savenije bedoeld ‘om het gesprek met elkaar te voeren over ontwikkelingen, wensen én andere geluiden in het wetenschappelijk veld.’ NWO nodigt iedereen uit het hele blad te lezen voor een compleet beeld. ‘De reacties op twitter laten zien dat het onderwerp onder onderzoekers leeft.’

Georganiseerde misdaad

Niet iedereen is overigens wars van de topsportvergelijking. ‘Als we in Nederland wetenschap niet meer als topsport zien, donderen we binnen de kortste keren uit alle lijstjes en is het voorbij met de kenniseconomie’, tweet Alwin Kloekhorst van de Universiteit Leiden bijvoorbeeld. Als je universitaire staf niet van topniveau is, vervolgt hij, hoe ga je dan ooit de studenten leren zelfstandig vlijmscherp data te analyseren of argumenten helder argumenten op papier te zetten?

Ook Mark Dingemanse, universitair hoofddocent bij het Center for Language Studies, ziet wel wat in de topsportparallel, zij het met een cynische ondertoon. Zo zijn zowel wetenschap als topsport niet lang vol te houden en slecht voor je gezondheid en is de rat race een eigen keus. Hij ziet dan ook uit naar de volgende special van NWO glossy, schrijft hij in een twitterdraadje, ‘met een voorwoord van MarcelLevi over “Wetenschap is georganiseerde misdaad” en natuurlijk de dwarsdenker-column van Willem Holleeder: “hoe graag wilt ú blijven leven?”’