Volgens de nieuwe campagnefilm van de Radboud Universiteit is de mens een bedreigde soort. Verschillende wetenschappers zetten vraagtekens bij die boodschap. ‘Dit filmpje is bijzonder onwetenschappelijk.’

Wereldwijd zijn drastische maatregelen nodig om de toekomst van leven op deze planeet veilig te stellen, staat in het laatste rapport van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change, red.). Het is een boodschap waar de Radboud Universiteit zich achter schaart, zei collegevoorzitter Daniël Wigboldus afgelopen maandag op de nieuwjaarsbijeenkomst.

Daarna, tijdens diezelfde bijeenkomst, werd de nieuwe campagnefilm van de universiteit gepresenteerd, die de komende weken te zien is op tv en internet. Centrale boodschap van die film: ook de mens is een bedreigde soort. Maar is dat daadwerkelijk het geval?

Onbewoonbare gebieden

Door klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en andere milieuproblemen komen er inderdaad grote problemen op ons af, vertelt hoogleraar Enviromental Science Heleen de Coninck. ‘Die kunnen bestaande sociale problemen versterken. Dat is duidelijk uit de wetenschap, inclusief IPCC en ook IPBES, het biodiversiteitszusje van IPCC.’

De gevolgen die de klimaatverandering met zich meebrengt zullen volgens de klimaatwetenschapper dan ook groot zijn. ‘Gebieden worden op termijn onbewoonbaar, armoede neemt toe door meer en heftiger extreem weer, en er zullen vele doden vallen’, zegt ze. ‘Maar het uitsterven van de menselijke soort is bij mijn weten niet als mogelijkheid in de scenario’s opgenomen.’

Toch zegt De Coninck het goed te vinden dat de Radboud Universiteit haar verantwoordelijkheid neemt om aandacht te vragen voor klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, mensen op te leiden om de transformatie te begeleiden, en onderzoek te doen. ‘En door zelf voor te leven hoe het beter kan.’

‘Bijzonder onwetenschappelijk’

Minder enthousiast over de campagne is hoogleraar Marcel Wissenburg. Hij doet onderzoek naar wijsgerige en politieke vraagstukken over milieu, natuur en samenleving en heeft naar eigen zeggen twee grote problemen met het filmpje. ‘Ten eerste wekt de film de indruk dat we met z’n allen verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis’, zegt hij.

‘Als je een filmpje maakt over de universiteit zonder gebruik te maken van de kennis die er is, dan ga je eigenlijk een beetje af’

Volgens Wissenburg, een van de weinige filosofen die IPCC-rapporten reviewt, zijn er ook mensen die géén vuile handen hebben. ‘Bijvoorbeeld omdat ze nooit de kennis, het vermogen of de macht hebben gehad om iets te veranderen aan deze klimaatverandering. Denk aan mensen uit de Global South, de kansarmen in onze eigen samenleving of onze voorouders, die dachten dat het allemaal wel goed kwam met de wereld. De boodschap in het filmpje vind ik daarom bijzonder onwetenschappelijk. Als je een filmpje maakt over de universiteit zonder gebruik te maken van de kennis die er is, dan ga je eigenlijk een beetje af.’

Wissenburg legt uit dat er twee stromingen zijn in het denken over het milieu: de ene groep is erg gefixeerd op het redden van de natuur, de andere op het overleven van de mens. ‘Net als veel vakgenoten denk ik dat de natuur het wel zou overleven als de mensheid zou verdwijnen. Deze campagne neemt echter klakkeloos aan dat de mens moet blijven. Precies dat vind ik een van de meest fundamentele vragen die we ons zouden moeten stellen als academische instelling: moet dat wel?’

Werven voor een universiteit zou je volgens Wissenburg dan ook met meer subtiliteit moeten doen. ‘Met deze film lok je mensen die bepaalde ideeën hebben over klimaatverandering. Zij gaan erg teleurgesteld worden, want niet elk programma van deze universiteit draait om het redden van de wereld. In dit soort thema’s is er een onderscheid tussen een stelling innemen en problematiseren. Ik vind dat een universiteit het tweede zou moeten doen.’ Oftewel: volgens Wissenburg is klimaatverandering terecht een belangrijk thema in collegezalen, maar het is niet aan de universiteit om hier een standpunt over in te nemen.

Call to action

Op vraag van Vox keek ook communicatiewetenschapper Ilja Croijmans naar het nieuwe campagnefilmpje. ‘Mijn eerste indruk? Het raakt me wel. De kracht zit hem in de eenvoud, het is duidelijk een emotional appeal’, zegt hij. ‘Ik voel me wel aangesproken, maar de vraag is of dat voor alle kijkers geldt.’

Een risico van deze campagne, zegt Croijmans, is dat ze angst oproept, en dat is niet altijd een goede raadgever. ‘Als je zegt dat we worden bedreigd, zullen sommige mensen keuzes maken die misschien wel goed zijn voor henzelf, maar niet per se voor het milieu. De boodschap “je bent nodig” impliceert bovendien dat verandering mogelijk is, maar in het filmpje wordt niet duidelijk wat die call to action precies inhoudt. Moet je een cursus volgen aan de universiteit of je vastplakken op de A12?’

Veel hangt af, aldus de communicatiewetenschapper, van de doelen van de campagne. ‘Als je mensen wil overhalen om duurzamer te leven, dan is dit misschien niet zo’n goede campagne. Maar als je mensen wil overhalen om te gaan studeren of werken aan de Radboud Universiteit – vaak zijn dit hogeropgeleiden – dan voelen zij zich misschien wel aangesproken. Wie er al van overtuigd is dat klimaat belangrijk is, zal hier sneller op worden aangesproken dan iemand voor wie dat niet geldt.’

‘Dat de mens met uitsterven bedreigd is, is de meest extreme boodschap die je kunt meegeven’

Over het wetenschappelijk gehalte van de campagne wil Croijmans zich niet uitspreken, maar hij geeft wel aan dat in een film van één minuut weinig ruimte is voor nuance. ‘Dat de mens met uitsterven bedreigd is, is natuurlijk de meest extreme boodschap die je kunt meegeven’, zegt hij. ‘Als marketeer wil je dat er over jouw campagne gepraat wordt en misschien zelfs dat je campagne voor- en tegenstanders creëert. Het idee daarachter is dat andere mensen over de campagne gaan discussiëren. In het beste geval levert dat veel likes en comments op en gaat je boodschap misschien viraal. Maar als de balans te veel naar één kant helt, dan is dat niet optimaal.’