Wetenschappelijke tijdschriften hebben steeds meer moeite om experts te vinden die ingezonden artikelen willen beoordelen. De kwaliteit van wetenschappelijke publicaties lijdt eronder, vrezen onderzoekers.

Neurowetenschapper Guillaume Sescousse was met stomheid geslagen toen vakblad NeuroImage zijn onderzoeksartikel onlangs afwees. Zijn verbazing zat hem niet zozeer in de afwijzing zelf – tijdschriften zijn selectief en plaatsen maar een deel van de toegezonden stukken – maar in de reden. Het tijdschrift had maar één expert weten te vinden om Sescousses’ manuscript te beoordelen, terwijl er twee of drie nodig zijn voor deze zogeheten peer review.

‘Wil je een review goed doen, dan kost je dat zeker een halve dag’

‘Ik was echt pissed off’, vertelt Sescousse aan de telefoon vanuit Lyon, waar hij sinds kort werkt. Tot dit najaar was hij postdoctoraal onderzoeker aan het Donders Instituut, waar hij het afgewezen onderzoek leidde. ‘De editor van NeuroImage baseert haar oordeel nu volledig op het oordeel van alleen die ene expert. Dat is ronduit verkeerd.’

Reviewer-vermoeidheid

Sescousses ervaring past in een patroon. Beoordelaars (de zogeheten reviewers) zijn steeds lastiger te vinden, zo blijkt uit recent onderzoek van wetenschapssite Publon, gehouden onder 11.000 wetenschappers wereldwijd. Onder andere Nature besteedde er aandacht aan. Hoefden editors in 2013 nog maar 1,9 mensen te benaderen om een gewillige beoordelaar te vinden, in 2017 was dit met ruim een kwart gestegen naar 2,4. ‘Reviewer-vermoeidheid’, noemt het rapport het.

Dat is niet zo gek, zegt Marijtje Jongsma, Radboud-onderzoeker en woordvoerder van de Vakbond voor de Wetenschap (VAWO). Onderzoekers publiceren steeds meer, en dat leidt er logischerwijs toe dat ze zelf ook meer reviewverzoeken krijgen. ‘Wil je dat goed doen, dan kost je dat zeker een halve dag.’ Ze vreest dat de beoordelingskwaliteit door de toename aan verzoeken onder druk komt te staan, zoals in het geval van Sescousse. ‘Dat is zorgwekkend. Peer review is juist de gouden standaard voor kwaliteitscontrole in de wetenschap.’

Publicaties zijn de belangrijkste manier waarop wetenschappers met elkaar communiceren. Maar tijdschriften publiceren resultaten pas als het door de ballotage van meerdere collega’s is gekomen – de gouden standaard. Voor een goede kwaliteitsbewaking is het dan ook essentieel dat meerdere experts naar een ingezonden stuk kijken, is de consensus in de academische wereld.

Complete bagger

Hoogleraar organismale dierfysiologie Gert Flik herkent het probleem. Als editor van onder andere vakblad Journal of Fish Biology wordt hij soms overspoeld met ingestuurde artikelen, vertelt hij op zijn werkkamer aan de Heyendaalseweg. ‘Vooral uit landen als China en India.’

De kwaliteit van die Oosterse stukken laat overigens vaak te wensen over. ‘Soms klinkt de titel veelbelovend, maar blijkt het stuk zelf complete bagger. Dan hebben ze de klok wel horen luiden, maar weten niet waar de klepel hangt.’ Het slagingspercentage van niet-westerse inzendingen schat hij op hooguit vijf procent.

Dat klinkt weinig, maar een land als China stuurde in 2017 bijna net zoveel artikelen naar vaktijdschriften als wetenschappers in de VS, blijkt uit hetzelfde Publons-onderzoek. Daarmee neemt het land wereldwijd een tweede plek in.

Betalen

Het deel daarvan dat wel door de eerste selectie (door de editor) komt, wordt vooral bekeken door Westerse beoordelaars, laten de cijfers zien. Waar Amerikanen en Britten voor elk ingestuurd stuk twee andere artikelen beoordelen, reviewen wetenschappers in China er minder dan één.

Probeer die Chinese onderzoekers vaker te laten reviewen, geeft immunoloog Mihai Netea van het Radboudumc dan ook als mogelijke oplossing voor de ‘reviewer-vermoeidheid’. ‘Of benader postdocs in plaats van senior onderzoekers.’ De hoogleraar Experimentele Interne Geneeskunde krijgt wekelijks zo’n tien reviewverzoeken, vertelt hij. ‘Driekwart daarvan wijs ik af. Maar dan doe ik altijd wel een suggestie wie ze dan wel kunnen vragen.’

‘Promovendi lopen vertraging op’

Zelf publiceert Netea overigens eveneens flink, bleek onlangs uit een analyse in Nature. Maakt dat hem dat niet deel van het probleem? ‘Nee, want ik review óók heel veel. In lijstjes zie je dat terug: onderzoekers die veel publiceren, beoordelen ook juist heel veel andere artikelen. Bovendien is het ook geen optie om te stoppen met onderzoek doen en publiceren omdat het moeilijk is om reviewers te vinden.’

Neurowetenschapper Sescousse ziet nog een andere oplossing: geef onderzoekers een vergoeding voor hun beoordelingswerk. ‘Nu doet iedereen dat vrijwillig, dat motiveert niet echt.’ Sinds kort experimenteren tijdschriften met het betalen van reviewers, weet hij, zoals het open access tijdschrift Collabra. ‘Daar kun je kiezen of je het zelf houdt, aan je universiteit geeft óf het in een potje laat stoppen dat publicaties vanuit minder draagkrachtige landen bekostigt.’

Zijn afgewezen artikel ligt weer bij een ander tijdschrift – vier maanden later dan nodig. ‘Kijk, voor mij maakt dat niet zo uit, ik heb nu een vaste positie. Maar voor promovendi kan het meer gevolgen hebben, hun promotie loopt vertraging op.’ Bovendien duurt het zo langer voordat wetenschappelijke vondsten collega’s én de maatschappij bereiken, benadrukt hij.