Een boek schrijven is veel werk, levert wetenschappelijk en financieel nauwelijks iets op en leidt tot scepsis onder collega’s. Toch kent de Radboud Universiteit een select aantal bestsellerauteurs dat daar lak aan heeft. ‘Een boek is een kindje.’

In de wetenschap draait het om publiceren. In academische tijdschriften welteverstaan. Om het schrijven van een boek maalt niemand op de Radboud Universiteit. ‘Kun je geen echt onderzoek doen?’, schetst statistiekdocent Manfred te Grotenhuis (ongeveer 60.000 verkochte boeken) de algemene reactie van collega’s als hij over zijn boeken vertelt. ‘Ze zeggen het niet hardop, maar vragen zich wel af waarom je die in hemelsnaam zou schrijven. En ze hebben een punt. Wetenschappelijk gezien kun je beter een artikel schrijven, je krijgt nauwelijks iets voor een boek en het is een enorme bak werk. Je moet een beetje gek zijn om eraan te beginnen.’

De teneur onder de bestsellerauteurs die Vox spreekt is eensluidend: een boek schrijven doe je voor jezelf. ‘Mijn collega’s lijkt het niets te interesseren of mijn boeken het goed doen’, zegt historicus Peter Rietbergen (120.000 verkochte boeken plus een onbekend aantal in China en Polen). ‘Ik hoor er tenminste nooit iets over. Evenmin van mijn leidinggevenden.’

Psycholoog Roos Vonk (50.000 verkochte boeken) gaat een stapje verder. ‘Collega’s schamen zich soms om te zeggen dat ze een van mijn populairwetenschappelijke boeken gelezen hebben, zo lijkt het. De sociale psychologie heeft door de affaire Stapel natuurlijk onder vuur gelegen. Misschien zijn onderzoekers daarom bang dat het niet wetenschappelijk overkomt als ze een populair boek lezen.’

Volgens psycholoog Ap Dijksterhuis (auteur van Het slimme onbewuste; 110.000 verkochte exemplaren, alleen in Nederland) is het wel aan het verbeteren. ‘Een boek schrijven is immers een vorm van valorisatie, waar iedereen nu de mond van vol heeft. Vroeger werd erop neergekeken, maar dat is op mijn afdeling niet meer zo.’

China
Voor het geld hoeft de wetenschapper met schrijversambities het ook niet te doen – een bijklussende tuinman of tegelzetter verdient een hoger uurloon. Wetenschapsfilosoof Chris Buskes (10.000 verkochte exemplaren van Evolutionair denken in Nederland, een onbekend aantal in Duitsland, Spanje en China) schat dat hij van de som van de recettes een nieuwe auto kan kopen. ‘Een bescheiden middenklasser.’ Rietbergen denkt dat hij in twintig jaar zo’n 30.000 euro heeft verdiend met zijn bestsellers. Roos Vonk praat over een tot twee euro per verkocht boek en Te Grotenhuis kan ieder jaar een keer flink op vakantie van zijn boekenverkoop.

Dijksterhuis rekent voor: ‘Vaak krijgt een auteur 10 tot 15 procent van de nettoprijs – zo’n twee euro per boek. Daarvan gaat vervolgens de helft naar de Belastingdienst. Nee, voor het geld hoef je geen schrijver te worden.’

Die formule betreft de binnenlandse verkopen; wie denkt dat de zilvervloot binnenvaart zodra de rechten verkocht zijn aan een groot buitenland, heeft het mis. Zowel Rietbergen als Buskes zijn ook in China uitgegeven, in behoorlijke oplages zelfs. Geen van beiden zag daar ooit een cent van terug. ‘Geen idee hoeveel er daar verkocht zijn’, zegt Rietbergen. ‘Het is geweldig dat mijn boek in drie Chinese vertalingen is uitgekomen, maar Chinese uitgevers hebben niet de gewoonte om, volgens internationaal recht, royalty’s uit te keren.’

Echtelijke ruzie
Kortom: de hoeveelheid werk is vaak groter dan de financiële opbrengst. En die arbeid wordt niet aan een Radboud-bureau volbracht, maar keurig thuis in eigen tijd. Op de universiteit is immers genoeg te doen. Buskes, Rietbergen en Te Grotenhuis hebben alle drie vrije avonden, weekenden en zelfs hele vakanties opgeofferd. Dat laatste leverde een van hen behalve enkele voltooide hoofdstukken ook een echtelijke ruzie op.

Na het zuur volgt het zoet: een hopelijk goed verkopend boek. Maar wanneer de oplage uitverkoopt, kan de auteur een mailtje van de uitgever verwachten. ‘Proficiat, er komt een tweede druk! Wil je het boek even herzien?’ Ook dat is een aardige klus. Het leven van een bestsellerauteur gaat niet over rozen.

Samengevat: een boek schrijven levert geen wetenschappelijke erkenning op, betaalt slecht en is een enorme hoop werk. Te Grotenhuis had gelijk: bij wie vrijwillig een boek schrijft, zit een steekje los. Toch heeft geen van de auteurs spijt, want de immateriële beloning is groot.

‘Een gemiddelde wetenschappelijke publicatie wordt letterlijk door slechts een handjevol vakgenoten gelezen. Mijn boeken gaan niet zelden de hele wereld over’, aldus Rietbergen. Zo kreeg hij post van een boekenclubje uit het Schotse Edinburgh. De leden wilden laten weten dat ze van zijn boek genoten hadden. ‘Zonder dramatisch te willen doen: dat is heel bijzonder.’ Dijksterhuis voegt toe: ‘Een boek geeft je het gevoel dat je een bijdrage levert aan de maatschappij. Je wordt uitgenodigd voor lezingen, je krijgt verzoeken om advies en beleidsmakers willen je inzichten toepassen. Dat geeft voldoening.’

Buskes laat niet zonder trots een Chinees boekje zien. Hij bladert naar de enige voor ons leesbare woorden in het boek: tussen alle Chinese karakters staat ‘Chris Buskes’ in westers schrift. ‘Zie, het is echt mijn boekje. Ja, natuurlijk is het leuk als dit op de mat valt. Bijzonder toch: jouw boek in Chinese winkels.’

Te Grotenhuis noemt het schrijven van boeken zelfs verslavend. ‘Je bent iets aan het bouwen: je begint met niets en eindigt met een fysiek boekje. Dat voelt heerlijk. Een boek wordt een beetje je kindje. Met een wetenschappelijke publicatie heb ik dat veel minder.’

Ap Dijksterhuis
Toen hoogleraar Psychologie Ap Dijksterhuis op de voorpagina van NRC stond, kreeg hij telefoon van uitgeverij Bert Bakker. De uitgever wilde een boek over het onbewuste, het specialisme van Dijksterhuis. ‘Dat motiveert: ik wist zeker dat het resultaat van mijn inspanningen uitgegeven zou worden.’ Het slimme onbewuste kreeg na verschijning veel publiciteit en verkocht een paar duizend keer. ‘Daarna ging het vanzelf. Via mond-tot-mondreclame bleven de drukken maar uitverkopen. Nu, acht jaar later, nog steeds.’ Dijksterhuis heeft zijn nieuwe boek (Op naar geluk) net ingeleverd bij de uitgever. In het najaar komt het uit. ‘Hopelijk lukt het nog een keer.’

Manfred Te Grotenhuis:
Docent Manfred Te Grotenhuis merkte bij de voorbereiding van zijn colleges dat er geen dunne, begrijpelijke boeken over statistiek en het softwareprogramma SPSS bestonden. Hij sprong in het gat. Met collega Anneke Matthijsen schreef hij eerst Basiscursus SPSS en met collega-methodoloog Theo van der Weegen maakte hij Statistiek als hulpmiddel. Uitgever Van Gorcum zag aanvankelijk geen brood in het eerste boek. Toen Te Grotenhuis kon garanderen dat de managementfaculteit jaarlijks zeshonderd exemplaren zou afnemen, werd het toch uitgegeven. ‘Toen bleek dat heel Nederland op zo’n boek zat te wachten.’ Begin 2015 is het werk ook uitgegeven in het Engels. Door Sage Publications nog wel. ‘Ik denk dat Matthijsen en ik de enige Radboud-wetenschappers zijn met een uitgave bij ’s werelds grootste uitgeverij voor methodologische boeken. En daar was maar één telefoontje voor nodig.’

Peter Rietbergen
Hoogleraar Peter Rietbergen schrijft al zijn hele werkende leven boeken. Een van zijn grootste bestsellers, Europe: A Cultural History, schreef hij op verzoek van de Europese Commissie. Toen er politiek gedoe over ontstond, trok hij het boek terug en stuurde het naar de chique uitgever Routledge, die er inmiddels tienduizenden van verkocht. Routledge sleet de vertaalrechten aan Portugal, Polen en China. Nog meer succes had Rietbergen met De geschiedenis van Nederland in Vogelvlucht, dat in 1993 verscheen. Van de Engelse editie verkocht zijn uitgever er verreweg de meeste: 80.000 stuks. Het boek verscheen onlangs ook in het Duits.

Roos Vonk
Hoogleraar Sociale psychologie Roos Vonk is een enigszins vreemde eend in de universitaire bestsellerbijt. Ze combineert haar parttime hoogleraarschap namelijk officieel met het schrijverschap. Veel van die columns verschenen ook in boekvorm (‘Zo kreeg ik er nóg een keer voor betaald’). In 2014 kwam het eerste boek uit dat Vonk from scratch schreef: Je bent wat je doet. In een jaar tijd gingen er 12.000 over de toonbank. Samen met de bundels brengt dat haar sales count op 50.000 boeken. Vonk is waarschijnlijk de enige hoogleraar van de Radboud Universiteit die jaarlijks een uitnodiging voor het Boekenbal krijgt.

Chris Buskes
Wetenschapsfilosoof Chris Buskes kreeg in de begindagen van het Honours Programma (nu de Honours Academy) het verzoek een boek te schrijven bij de cursus die hij gaf over de evolutietheorie. Dat boek werd Evolutionair denken. In het Darwinjaar 2009 ging het boek verkopen – en flink ook. Toen de Darwin-storm ging liggen, stopte de teller bij 10.000 verkochte exemplaren. Dat is exclusief de onbekende aantallen boeken die Buskes in Spanje, China en Duitsland verkocht. / Tim van Ham

Lees dit artikel ook in de nieuwe Vox.