Een operatie is als een zware bergetappe in de Tour de France: je kunt er maar beter goed op voorbereid zijn. Patiënten met darmkanker die in de weken voor hun operatie een intensief trainingsprogramma volgen, hebben minder kans op complicaties en herstellen sneller. Het Fit4Surgery-programma van chirurg Baukje van den Heuvel wordt vanaf januari door de belangrijkste Nederlandse ziekteverzekeraars vergoed. ‘Investeren in gezondheid loont.’

Tijdens haar specialisatie tot chirurg in Amsterdam deed Baukje van den Heuvel haar eerste grote buikoperaties bij mensen met darmkanker. ‘Tot 60 procent van de patiënten heeft last van complicaties na de operatie’, zegt de oncologisch chirurg in de koffie corner van het Radboudumc. ‘Op basis van het aantal ziektes dat iemand heeft gehad, voorspellen artsen hoe iemand uit zo’n operatie komt. Hoe fit iemand is, speelt daarin geen rol.’

Het zette de chirurg, die zelf graag en veel op de fiets zit, aan het denken. ‘Een operatie heeft hetzelfde effect op het lichaam als een marathon of een zware bergetappe in de Tour de France’, zegt ze in snelle volzinnen. ‘Een goede voorbereiding is belangrijk. Hoe fitter mensen voor de operatie zijn, hoe fitter ze eruit komen. Dus waarom zouden we geen trainingsschema aan patiënten geven?’

Conditie

Andere artsen reageerden aanvankelijk sceptisch op het idee. Ze dachten dat het effect heel klein zou zijn op het herstel van patiënten. Tot een Canadese onderzoeksgroep met het eerste bewijs kwam dat een training wél helpt. Van den Heuvel: ‘Met vier Nederlandse onderzoekers hebben we in 2016 Fit4Surgery opgericht. We hebben een trainingsprogramma opgesteld voor darmkankerpatiënten volgens de principes van de sportgeneeskunde.’

Hoe werkt het? Patiënten die deelnemen aan Fit4Surgery, doen vanaf hun diagnose tot drie dagen voor de operatie een high intensity training bij een fysiotherapeut. Daarbij horen een intervaltraining op de fiets en een krachttraining voor de zes belangrijkste spiergroepen van het lichaam. De andere dagen van de week moeten ze zestig minuten lopen. De patiënten volgen een dieet met extra eiwitten om de aanmaak en het herstel van spieren te stimuleren. Ze krijgen vitamines, mineralen en psychologische ondersteuning en het advies om te stoppen met het drinken van alcohol en roken. ‘Ons doel is om de conditie van patiënten met minstens 10 procent te verbeteren’, zegt Van den Heuvel.

De effecten op patiënten zijn erg groot, blijkt uit enkele studies. Ze hebben twee keer minder last van complicaties en blijven gemiddeld twee dagen korter in het ziekenhuis. Bijna alle patiënten herstellen binnen vier weken na de operatie, waar dat eerder tot vier maanden was. Bij kwetsbare oudere patiënten daalt het sterftecijfer van 11 naar 3 procent. De overlevingskansen nadat de kanker weg is door behandeling nemen toe van 51 naar 73 procent bij mensen die een vergevorderd stadium van kanker hadden.

85 procent van de patiënten wil deelnemen en daarvan houdt 93 procent het hele programma vol. Opmerkelijk, want de succesgetallen om obesitas aan te pakken of te stoppen met roken, zijn veel lager. ‘Gedragsverandering heeft niet alleen te maken met motivatie, je moet de verandering ook kunnen uitvoeren, legt Van den Heuvel uit. ‘Mensen die net te horen hebben gekregen dat ze darmkanker hebben, denken dat ze dood gaan. Als je ze tools geeft om hun eigen lot in handen te nemen, voelen ze zich strijdvaardig.’

Fit4Surgery, oorspronkelijk ontwikkeld voor mensen met darmkanker, wordt in het Radboudumc ook gebruikt voor patiënten met operaties aan het buikvlies en de lever. Van den Heuvel hoopt dat het in de toekomst ook bij grote operaties aan het hoofd of de romp kan worden toegepast. ‘Daarnaast willen we het programma ook na de operatie voortzetten en patiënten de middelen geven om gezond te blijven leven.’

147 miljard euro

Fit4Surgery is opgericht vanuit een groter idee: in de Nederlandse gezondheidszorg is te weinig aandacht voor levensstijl. ‘Ziektezorg staat centraal. Hoeveel een patiënt kost, noemen we schadelast. Naar gezondheidswinst kijken we niet. Tijdens mijn opleiding geneeskunde kreeg ik precies nul uren les over beweging, bioritme of voeding.’

En dat terwijl de kosten van de Nederlandse gezondheidszorg oplopen. In 2018 bedroegen de zorguitgaven 100 miljard, in 2040 zou het zelfs gaan om 147 miljard euro. Die gigantische stijging is volgens Van den Heuvel niet het gevolg van de toenemende vergrijzing, maar van de toename van het aantal chronisch zieke mensen. En die is minstens voor een deel te wijten aan de verarming van onze levensstijl. ‘Als artsen hebben we lange tijd geen verantwoordelijkheid genomen in de aandacht voor levensstijl. Dat vind ik echt jammer.’

‘Gezondheid moet opnieuw centraal komen te staan in de samenleving’

‘Alle kankers worden beïnvloed door levensstijl’, zegt ze stellig. ‘Allemaal. Het is een taboe. In het Radboudumc proberen we daar iets aan te doen. Het project Beter Gezond van Bart Kiemeney en Nicoline Hoogerbrugge brengt de invloed van levensstijl op verschillende ziektes in kaart. Roken, alcohol, gezondheid, gewicht en te weinig bewegen kunnen verschillende soorten kanker triggeren. Alleen als mensen zich daarvan bewust zijn, zullen ze hun leven anders inrichten.’

Van den Heuvel geeft een voorbeeld terwijl ze van haar groene smoothie nipt. ‘In Nederland eten we te weinig groenten. 80 procent van de populatie haalt de norm van 250 gram per dag niet. Maar een tekort aan vezels is wel een van de oorzaken van darmkanker. Mensen weten dat niet. Zelfs veel artsen hebben daar geen idee van. Dat is pijnlijk.’

Door het succes van Fit4Surgery hoeven patiënten minder lang in het ziekenhuis te blijven. Dat is ook financieel interessant. Vanaf januari zullen de grote Nederlandse verzekeraars het trainingsprogramma in het ziekenhuis daarom vergoeden. ‘Ons programma toont aan dat investeren in gezondheid loont’, zegt Van den Heuvel. ‘Sinds antibiotica heeft geen enkele interventie zo’n groot effect gehad op complicaties. Maar mijn ambitie reikt verder: gezondheid moet opnieuw centraal komen te staan in de samenleving. Patiënten moeten worden afgerekend op gezondheidswinst, niet op hun schadelast.’