Een blauwdruk voor rechtspraak bestaat niet en dat geldt in het bijzonder voor rechtszaken waarin mensen een beetje afwijken van de norm. Rechtssocioloog Ashley Terlouw schreef er een boek over, dat ze zelf illustreerde. ‘Ik wil meer begrip voor mensen die anders zijn of denken dan wijzelf.’

Mag iemand een baan worden geweigerd omdat hij of zij te dik is? Mogen vrouwelijke sporters met een hoog testosterongehalte deelnemen aan een hardloopwedstrijd? En moeten we onze tradities koste wat het kost behouden?

In Te gek voor de rechter buigt hoogleraar Rechtssociologie Ashley Terlouw zich over de vraag hoe we als samenleving omgaan met mensen die een beetje afwijken van het gemiddelde. Dat doet ze aan de hand van tientallen rechterlijke uitspraken, van 1533 tot vandaag.

‘Het boek is niet bedoeld voor vakgenoten, maar voor een breed publiek’, zegt Terlouw, die zelf vijf jaar rechter-plaatsvervanger was en even lang lid van de Commissie Gelijke Behandeling. ‘Ik hoop wat meer begrip te kweken voor mensen die anders zijn of denken dan wijzelf.’

Tientallen illustraties maken het boek toegankelijker. Terlouw tekende ze op de iPad. ‘Tijdens mijn rechtenstudie ging ik ’s avonds naar de kunstacademie in Utrecht. Ik maakte de academie niet af, maar ik ben altijd blijven tekenen.’

Wat wilt u vertellen met dit boek?

‘Dat het recht niet statisch is. Rechters kunnen niet zomaar een wetboek openslaan en zeggen: “O, die man heeft een lange baard, dat is een goede reden om hem te ontslaan.” Nee, ze moeten wetten interpreteren. Hoe ze dat doen, hangt af van maatschappelijke ontwikkelingen. In het boek heb ik zowel oude als actuele uitspraken van rechters opgenomen, uit Nederland en het buitenland. Die tonen aan dat onze normen over wat normaal is veranderlijk zijn naar tijd en plaats. Dat geldt dus ook voor de rechtspraak.’

Moet dit boek meer begrip opbrengen voor rechters?

‘Het eerste artikel van de grondwet luidt dat allen die zich in Nederland bevinden, op een gelijke manier moeten worden behandeld. Met voorbeelden van rechterlijke uitspraken laat ik zien dat de uitleg van deze bepaling lastig is, ook voor rechters.

‘Maar ik geef ook kritiek op rechterlijke uitspraken, bijvoorbeeld op een actuele zaak over homoseksuele asielzoekers uit Oeganda. Als iemand uit vrees voor vervolging wegens zijn seksuele geaardheid Oeganda ontvlucht, moeten rechters oordelen of deze persoon ook echt homoseksueel is. De manier waarop dat gebeurt, stoort me. Rechters gebruiken weleens het argument dat twee jongemannen die in het openbaar gezoend hebben, dat toch niet zouden doen als ze vreesden voor vervolging? Maar pubers doen nu eenmaal graag gevaarlijke dingen – ook in Nederland.’

Mag een werkgever eisen dat een werknemer zijn baard afscheert?

‘Dat is in ieder geval al gebeurd. Een tijdje geleden bood de gemeente Amsterdam aan een werkloze man een opleiding en een werkplek in de beveiliging aan, op voorwaarde dat hij zijn baard zou afscheren. Daarover ging hij procederen en hij stelde dat hij een lange baard had op grond van zijn godsdienstige overtuiging en dat de eis om hem af te scheren discriminatie op grond van godsdienst zou zijn. Toch vond de rechter dat de gemeente in dit geval mocht eisen dat de baard werd ingekort, omdat mensen met slechte bedoelingen aan de baarden van beveiligers zouden kunnen trekken. De gemeente verlaagde de uitkering van de man met 200 euro per maand.’

‘We moeten niet van alle sociale normen een rechtsnorm maken’

‘Maar rechters kunnen ook van mening verschillen. De Commissie Gelijke Behandeling oordeelde anders over een soortgelijke zaak waarbij een man met een baard een re-integratietraject in de beveiliging zou volgen, onder meer omdat was gebleken dat sommige beveiligingsbedrijven lange baarden wel toestaan.’

Wat valt er te zeggen over rechterlijke uitspraken in de sport?

‘In sport vinden we het leuk als mensen afwijken van de norm, zolang er maar een gelijk speelveld is waarin de beste wint. Sportliefhebbers zijn ook dol op mensen met een andere huidskleur, op voorwaarde dat ze goed zijn. Dan moeten ze onmiddellijk een Nederlands paspoort krijgen, zoals voetballer Salomon Kalou. De Raad van State heeft op 16 februari 2016 overigens geoordeeld dat het Nederlanderschap niet aan Kalou had mogen worden geweigerd, zoals wel is gebeurd.’

‘Maar op sommige punten mogen sporters niet te veel afwijken van de norm. Neem de Zuid-Afrikaanse atleet Caster Semenya. Zij moet hormonen slikken omdat ze te veel op een man zou lijken. Atleten die heel lange benen of extra sterke spieren hebben, vormen dan weer geen probleem. Daaraan zie je dat het best wel moeilijk is: wat mag wel en wat niet? Onze ideeën daarover veranderen in de loop der tijd.’

U pleit ervoor om niet te sterk vast te houden aan tradities.

‘We moeten niet van alle sociale normen een rechtsnorm maken. We zijn het gewend om handen te schudden. Maar moet je dat in de wet gaan zetten? Dat lijkt me niet. Er zijn veel verschillende manieren om elkaar te begroeten, bijvoorbeeld met de neuzen tegen elkaar.’

‘Wie te sterk vasthoudt aan identiteit en tradities, sluit bijna altijd anderen uit. Ik ben daarom voor het flexibel omgaan met tradities. Dat kan gaan om Zwarte Piet, maar ook om het dragen van zwarte schoenen onder een toga.’

‘Te gek voor de rechter’ verschijnt begin november bij Het lichte werk en kan besteld worden via boekenbestellen.nl.