Politiek commentator en parlementair historicus Peter van der Heiden volgt de Nederlandse politiek op de voet. Rondom de verkiezingen schrijft hij een serie op voxweb.nl. Vandaag: de kiezer heeft gesproken, maar wat heeft hij/zij eigenlijk gezegd? Welke boodschap heeft het electoraat de Haagse voorhoede meegegeven?

Het luidst klinkt de roep, in allerlei varianten, dat het populisme gestopt is vorige week woensdag. Volgens Rutte betrof het een overwinning op het verkeerde populisme (daarmee implicerend dat er ook een goed populisme zou bestaan); Klaver wierp Nederland in de internationale pers zelfs op als dam tegen de wereldwijde golf van populisme, zoals in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten afgelopen jaar. Slecht nieuws voor beide heren, en voor alle politici die iets vergelijkbaars hebben gezegd: het populisme heeft juist fors gewonnen. Vijf zetels extra voor de PVV, twee voor het zeker zo populistische Forum voor Democratie (denk alleen maar aan de ‘homeopathische verdunning’ van de samenleving waar Baudet het over had, brrrr). En dan reken ik alleen nog maar het ‘harde’ populisme.

Islam
Als we ook eens gaan kijken hoe de andere partijen in populistische richting zijn opgeschoven, dan heeft dit soft populism ook een aardige klapper gemaakt. Ruttes ‘pleur op als het je hier niet bevalt’, Buma’s staand gezongen volkslied in de scholen en zijn opmerkingen over de niet in Nederland passende Islam en Asschers beperking van het aantal vluchtelingen om de autochtone bevolking niet voor het steeds minder tolerant wordende hoofd te stoten – dat zijn zo nog eens een dikke vijftig zacht-populistische zetels. Ik word daar bepaald niet vrolijk van, als liberalen de vrijheid gaan beperken, christendemocraten de godsdienstvrijheid van andersdenkenden gaan inperken en – vooral – als sociaaldemocraten de internationale solidariteit gaan aantasten.

De invloed van Wilders op dit kabinet zal misschien nog wel groter zijn dan op Rutte I.

Het populisme gaat daarmee hoe dan ook een forse stem in het kabinet krijgen, aangezien VVD en CDA daarvan naar alle waarschijnlijkheid de kern gaan uitmaken. Volgens Rutte is dat weliswaar het goede populisme (dat in mijn ogen niet bestaat, omdat het de grens overschrijdt door in wij-zij denken te vervallen) – maar dat ‘goede’ populisme is ontstaan uit angst voor het ‘verkeerde’ populisme. De angst voor dat PVV- en FvD-populisme zal CDA en VVD eerder verder de populistische kant op sturen dan terug richting eigen beginselen. Daarmee zal de invloed van Wilders op dit kabinet misschien nog wel groter zijn dan op Rutte I. Door een continue dreiging heb je een grotere vinger in de pap dan door vriendelijk gedogen, lijkt mij.

En met wie moeten ze dan, VVD en CDA? In ieder geval met D66, lijkt het, want zonder die partij is een meerderheid wel erg ver weg. Maar als er nu één partij is die zich sterk heeft verzet tegen de populistische tendens, dan is het de partij van Pechtold wel. Het is maar zeer de vraag of deze partij zich langdurig senang zal voelen in een coalitie met VVD en CDA. Ik voorzie veel ongemak voor de Democraten als Rutte zich populistisch blijft uitlaten – wat hij, met de hete adem van Wilders in de nek, waarschijnlijk zal blijven doen. Visioenen van de relatie van D66 met minister Verdonk dringen zich op. De ultieme nuance van D66 verdraagt zich slecht met versimpeld populisme.

Onbespreekbaar
Maar stel nu dat het lukt, dan is er nog minimaal één partij nodig om tot een meerderheid te komen. GroenLinks bijvoorbeeld, de grote winnaar – maar wél een die inhoudelijk en in stijl ver weg staat van Rutte en Buma. Oók flink te hoop gelopen tegen de populistische ruk naar rechts én met het voorbeeld van de gedecimeerde PvdA voor ogen. Het lijkt mij daardoor weinig waarschijnlijk dat GroenLinks als meest linkse partner enthousiast in een centrumrechtse regering zal stappen. Ik raad het Klaver c.s. in ieder geval stevig af.

Dan blijft alleen een kabinet met de ChristenUnie en/of de SGP over. Ook een lastige variant, gezien de immateriële kwesties die voorliggen en waaraan D66 en de VVD zwaar hechten. Segers heeft een regeling voor een voltooid leven al een breekpunt genoemd – vanuit die partij niet meer dan logisch, en voor de SGP helemáál onbespreekbaar.

Kortom, de kiezer heeft de Haagse politiek weer met een leuke puzzel opgezadeld door geen enkele logische coalitie op voorhand mogelijk te maken. Het zou mij dan ook niet verbazen als het niet de kortste formatie uit de parlementaire geschiedenis zal worden.