Volgens filosoof Susan Neiman bedreigt het woke-denken de linkse eenheid. Ze schreef er het boek 'Left Is Not Woke' over. Vandaag is ze te gast bij Radboud Reflects in Lux. ‘Woke komt voort uit progressieve gevoelens, maar het wordt gevoed door reactionaire theorie.’

‘Je boekt geen vooruitgang door aan de tak te zagen waar je zelf op zit’, schrijft filosoof Susan Neiman in haar boek Left Is Not Woke. Woke is, volgens de in Berlijn woonachtige Amerikaanse, te veel bezig met gemarginaliseerde personen en het juiste taalgebruik. Neiman gaat niet heel erg diep op de term woke in. ‘Het begint met zorg voor gemarginaliseerde personen en eindigt met een reductie van hen tot een marginalisatie.’

Ook is woke inconsequent in de zoektocht naar gerechtigheid en concludeert ze dat de hele geschiedenis crimineel is, volgens Neiman. Ze laat in haar boek zien hoe het woke-denken gebruik maakt van het gedachtegoed van denkers die juist tegen hun doelen ingaan. Left Is Not Woke is daarmee veel minder een aanval op woke en meer een pleidooi voor het Verlichtingsdenken, naast felle kritiek op filosofen Michel Foucault en Carl Schmitt.

Vanuit Berlijn staat Neiman Vox via videoverbinding te woord.

U gaf eerder al een lezing met de titel ‘Left Is Not Woke’, waarom nu ook een boek?

‘Mensen zeiden tegen me dat ze blijkbaar niet links meer waren, vanwege hun ergernis over incidenten die met woke te maken hadden. Dat frustreerde me. Die mensen zijn wel links, heel hun leven al. Die anderen zijn niet links. Ik wilde eens wat spelen met die gedachte voor een lezing. Ik zou wel zien of ik tomaten naar mijn hoofd kreeg. Verrassend genoeg waren mensen zeer enthousiast. Toen me gevraagd werd er een boek van te maken heb ik dat gedaan.’

U was niet bang voor tomaten naar uw hoofd?

‘Angst is geen optie. Er zijn mensen op deze wereld die voor hun leven moeten vrezen voor wat ze zeggen, dan stelt de spreekwoordelijke tomaat niks voor. Daarnaast heb ik de laatste jaren een dikke huid gekregen vanwege mijn kritiek op Israël. Hier in Duitsland zijn Joden slachtoffers en daardoor mogen Israëlische politici niet bekritiseerd worden. Dus kom ik in de vreemde situatie dat ik als Jood in Berlijn door Duitsers een antisemiet wordt genoemd. Het hoort erbij, ik was angstiger dat mijn boek door rechts omarmd zou worden.’

Dan zouden ze toch niet verder dan de titel moeten kijken.

‘Precies. Op de eerste pagina schrijf ik al dat het prima is om mij links of socialist te noemen. Niet echt iets wat politici als Donald Trump, Ron DeSantis of de Britse Rishi Sunak aantrekt. Alhoewel ik wel een rechtse recensie heb gezien waarin werd geschreven dat de lezer zich eerst door wat linkse onzin heen moet worstelen voordat er een goed punt wordt gemaakt.’

‘Ik wil woke niet belachelijk maken.’

Uw boek is ondanks de titel niet polemisch.

‘Ik wil woke niet belachelijk maken. Veel van mijn vrienden en al mijn kinderen zou je woke kunnen noemen. Het komt voort uit progressieve gevoelens, maar het wordt ook gevoed door reactionaire theorie. Dus wilde ik naar die theorie en de filosofische vergissingen kijken. Want die komen ook steeds meer terug in onze cultuur en in de kranten.’

Heeft u daar een voorbeeld van?

‘Het draait steeds meer om woorden die wel of niet mogen. Het begon bij filosofen als Heidegger en zijn navolgers, Foucault maakte het erger. Linkse intellectuelen zijn sinds de jaren zestig en zeventig steeds meer onbegrijpelijk jargon gaan gebruiken. Zeker de postkoloniale theorie op de universiteiten zit daar vol mee. Je moet heel hard je best doen om te begrijpen wat mensen bedoelen en dat blijkt uiteindelijk nogal banaal of oppervlakkig te zijn. Hoe kun je nu denken dat je daar iemand mee helpt?’

Waarom vond u het belangrijk zo uitgebreid stil te staan bij Foucault?

‘Hij staat aan de basis van woke. Hij is de meest geciteerde denker in de postkoloniale wetenschap. Zijn theorie dat er geen verschil is tussen recht en macht, dat alles macht is, vind ik een gevaarlijk argument. Naast dat het een presocratische discussie is waar hij op voortborduurt, is het niet links. Alle vooruitgang zou uitlopen in een andere vorm van dominantie. Daarnaast bekritiseer ik Carl Schmitt, die net zo goed de burgerlijke, liberale maatschappij aanviel. Je kunt je bij die theorie aansluiten, maar het gaat je niet verder helpen.’

U zegt dat we dan beter naar de Verlichtingsdenkers als Montesquieu, Rousseau, Lahontan, Diderot en Kant kunnen kijken.

‘Die schreven met heldere gedachten en argumenten in goed leesbare taal. Er komt uit de woke-hoek ook kritiek op de Verlichting, maar ik vraag me af of ze ooit een boek van een Verlichtingsdenker hebben opengeslagen. De Verlichting zou eurocentrisch zijn, terwijl zij de eersten waren om vanuit andere culturen naar Europa te kijken. Juist als je het over eurocentrisme hebt, gebruik je argumenten uit de Verlichting.’

‘Het grote probleem op links is dat we niet zo goed meer weten hoe het verder moet’

U stelt dat we terug moeten naar het geloof in vooruitgang en universele rechtvaardigheid in plaats van aandacht voor afzonderlijke slachtoffers.

‘Het grote probleem op links is dat we sinds de ineenstorting van de linkse staten in het Oostblok in 1991 niet zo goed meer weten hoe het verder moet. Er zijn natuurlijk bewegingen geweest zoals Occupy Wall Street en we zijn het eens dat het neoliberalisme de wereld kapot maakt, maar links heeft te weinig zelfkritiek en geen gezamenlijk toekomstbeeld. Voor de groep die het socialisme afwijst is het tribalisme, opkomen voor je eigen kleine groep, het alternatief geworden. Zeker om tegen het globale neoliberalisme in te gaan.’

Waarom werkt dat niet?

‘Voor je eigen groep gaan, lijkt een kritiek op het globalisme, maar het leidt tot verdeeldheid binnen links. Het rechtse tribalisme in India, Frankrijk, Engeland en Israël is soms niets minder dan fascisme. Dat is een van de redenen geweest om dit boek te schrijven. Het duurt al te lang dat mensen met progressieve en linkse waarden elkaar aanvallen in plaats van zich te verenigen tegen de echte gevaren op rechts.’