De wereldwijde coronacrisis is uniek in de geschiedenis. En dus interessant voor wetenschappers. Hoe kijken Nijmeegse onderzoekers vanuit hun vakgebied naar de situatie? In deel 9 van deze serie Science & Corona bekijkt astronoom Heino Falcke de pandemie vanuit kosmisch perspectief. ‘Mensen beschouwen zichzelf vaak als heersers van de aarde, maar we kunnen ten ondergaan door zowel het heel grote - asteroïden - als het zeer kleine: virussen.’

Het contrast met een jaar geleden kon bijna niet groter zijn voor Heino Falcke. Waar de astronoom in het voorjaar van 2019 nog in het epicentrum stond van de wereldwijde aandacht voor de eerste foto van een zwart gat, onder zijn leiding gemaakt, zit hij nu rustig in zijn huis in Keulen en legt de laatste hand aan een publieksboek over zwarte gaten: Licht in de Duisternis. ‘Bijna alle telescopen staan stil wereldwijd’, vertelt hij. ‘We zouden in april net nieuwe metingen gaan doen aan het zwarte gat in de Melkweg, maar dat schuift nu minstens een jaar op.’

De virusuitbraak geeft ons een les in nederigheid, vindt de hoogleraar Astrodeeltjesfysica, net als het heelal dat doet. ‘Mensen beschouwen zich vaak als heersers van de aarde, maar we zijn niet de maat van alle dingen. De mensheid kan ten ondergaan aan zowel het heel grote – asteroïden – als het zeer kleine: virussen.’

Ruimteschip

De kwetsbaarheid die velen nu voelen is vanuit de ruimte in een oogopslag duidelijk, weet Falcke. De atmosfeer waarin we met zijn allen leven is maar een schilletje om onze planeet van een paar kilometer dik. ‘We zijn een onbeduidend eilandje, in de grote oceaan van het heelal.’

Daarmee wil de hoogleraar niet beweren dat ons leven niet waardevol is. Integendeel. Het benadrukt juist hoe zeer we elkaar nodig hebben. Van het heelal komt geen hulp, dus we moeten het met elkaar zien te rooien. ‘De aarde is ons ruimteschip, waar we goed voor moeten zorgen. Je moet het op orde houden, net als je eigen huis.’

En dat doen we tijdens deze coronacrisis ook, is zijn stellige overtuiging. ‘Dat we nu kwetsbare personen, zoals ouderen, uit alle macht proberen te beschermen, toont hoe sterk de mensheid is. We willen samenwerken – ‘ieder voor zich’ gaat niet werken.’

‘Op nachtelijke satellietfoto’s zie je hoe we tot in alle uithoeken van de aarde met elkaar in verbinding staan’

In die kracht schuilt ook meteen onze zwakte, waar het virus van profiteert: we zijn een globale gemeenschap – of je wilt of niet. ‘Je ziet aan de lichtjes op een nachtelijke satellietfoto van de aarde hoe we tot in de uithoeken van de aarde met elkaar in verbinding staan, en met hoeveel wij zijn.’ Het is niet voor niets dat het virus zich zo ongelooflijk snel verspreid heeft, sneller dan elke eerdere pandemie in de geschiedenis.

Lawine

De snelle verspreiding baarde Falcke al vanaf dag één zorgen. Als sterrenkundige heb je een goed gevoel voor getallen en dus ook voor exponentiële toenames. Kijk naar de zwaartekracht, de valversnelling. Daardoor neemt de snelheid van een object ook exponentieel toe, als het ergens door aangetrokken wordt zoals een ster of planeet. Bij een zwart gat wordt die kracht uiteindelijk zo groot, dat er op een gegeven moment geen omkeren meer mogelijk is.

Zelfs in het heelal zijn de gevolgen van de corona-uitbraak te merken, zegt hij ten slotte. De radiotelescoop van zijn groep die aan een Chinese satelliet achter de maan vastzit, zou net de eerste echte metingen gaan uitvoeren toen in Wuhan corona uitbrak. De Chinezen moesten de metingen aanzetten. ‘Maar er gebeurde niks meer na de lockdown. Ze communiceerden ook niet meer met ons.’ Lachend: ‘Kun je je voorstellen: zo’n klein virus dat een effect heeft op wat er achter de maan gebeurt?’