Nooit wasten we onze handen vaker en intensiever dan het afgelopen half jaar, zo lijkt het. Maar hoe doe je dat op de juiste manier? Zelfs voor zorgprofessionals zijn de normen van desinfectierichtlijnen een uitdaging, blijkt uit het proefschrift van Nikki Kenters. Vóór corona althans.

We wassen ‘onze handen stuk’ om het coronavirus te stoppen, zegt premier Mark Rutte keer op keer tijdens persconferenties. De praktijk blijkt echter weerbarstiger, zelfs voor professionals. De geldende richtlijnen voor handhygiëne blijken niet volledig opgevolgd te worden in de zorgpraktijk, concludeert infectiepreventiedeskundige Nikki Kenters in haar proefschrift. Vanmiddag promoveert ze aan de Radboud Universiteit.

Volgens Europese normen en WHO-richtlijnen is het voor een goede ontsmetting nodig 20 tot 30 seconden je handen te wassen met tenminste 3 milliliter handalcohol. Alleen dan worden alle plekken op je handen voldoende bereikt om ziektekiemen te doden, is het idee.

7,5 seconden

In hun dagelijks werk gebruiken zorgprofessionals minder handalcohol dan de richtlijnen voorschrijven, zag de 33-jarige Kenters in een van haar studies, die ze uitvoerde onder leiding van hoogleraar Infectiepreventie Andreas Voss. In een labexperiment vroeg zij 24 verpleegkundigen om voor te doen hoe ze normaal gesproken in het ziekenhuis hun handen desinfecteerden, en hoe lang ze dachten dat daarvoor nodig was. De doorsnee duur waarvan de meesten dachten dat die voldoende was, bleek rond de 7,5 seconden te liggen, een stuk lager dan de norm dus. Vervolgonderzoek moet uitwijzen wat dat verschil in de praktijk uitmaakt. Mogelijk kan de norm van 30 seconden wel omlaag, schrijft ze in haar proefschrift.

‘Mensen drukken gewoon één keer op de dispenser, ongeacht hoeveel er uit komt’

Ook zag de microbiologe dat de instelling van dispensers veel invloed had op hoeveel alcohol zorgmedewerkers gebruikten. Een optimale hoeveelheid is eigenlijk 2,25 milliliter, berekende ze, maar dispensers in het ziekenhuis zijn op minder afgesteld: 0,75 of 1,5 milliliter. Kenters: ‘In de praktijk drukken mensen gewoon één keer op de dispenser, ongeacht hoeveel er uit komt.’

Dat proefpersonen al helemaal niet aan de 3 milliliter uit de richtlijnen kwamen, vindt ze niet gek. ‘Dat is meer vloeistof dan in één keer in je hand past. Die norm van 3 milliliter is dus eigenlijk helemaal onrealistisch veel.’

Niet het goede voorbeeld

Haar onderzoeksresultaten verzamelde ze vóór de corona-uitbraak, maar zijn nog steeds relevant, denkt Kenters. Er is er inmiddels zeker meer awareness voor infectiepreventie, zegt ze (‘ik zou mijn experiment dolgraag nu nog een keer uitvoeren’), iedereen is meer doordrongen van de noodzaak. De vraag is of dat ook na de crisis zo blijft.

Wat haar betreft is het daarom belangrijk dat er in verpleegkunde-opleidingen meer aandacht komt voor het belang van een goede handhygiëne. ‘Studenten verpleegkunde zijn veel bezig met het oefenen van allerlei handelingen, zoals wondverzorging en infusen prikken. Handhygiëne hobbelt daar achteraan. En als afgestudeerde verpleegkundigen vervolgens in het ziekenhuis niet het goede voorbeeld krijgen, verbetert dit ook niet.’

Wat ook kan helpen is het uitgebreide zevenstappenschema van handen wassen te vervangen door een simpel driestappenvariant, zoals collega’s opperen. Ten slotte moet er volgens Kenters meer geld komen om voldoende infectiepreventiefunctionarissen aan te stellen in zorginstellingen. ‘Met name op verpleeghuizen is de laatste jaren zo veel bezuinigd, dat daar nog maar weinig aan infectiepreventie besteed kon worden.’

Heeft het ontoereikend handen wassen door personeel het afgelopen half jaar bijgedragen aan extra corona-besmettingen  in ziekenhuizen of verpleeghuizen? Daarover willen Kenters en haar promotor Voss geen uitspraak doen.

Resistentie

Of de gemiddelde man-van-de-straat zijn handen bij het binnengaan van kantoor of winkel beter ontsmet dan zorgprofessionals, durft Kenters niet te zeggen. Wel is het maar de vraag hoeveel zin de dispensers daar überhaupt hebben. ‘Het is onduidelijk wat er precies in zit en of de effectiviteit van die middelen wel getest is.’ In het ergste geval werken ze zelfs averechts. Als ze slechts een deel van de bacteriën opruimen, bestaat er kans op resistentie, en dan zijn we nog verder van huis. Handen wassen voor het eten en na een toiletbezoek blijft wel essentieel, benadrukt ze.

De infectiepreventiedeskundige hoopt daarom dat de dispensers na de coronacrisis dan ook snel weer uit het straatbeeld verdwijnen. Behalve op plekken waar besmettingen gevaarlijk zijn, zoals in zorginstellingen. Kenters: ‘Daar mogen ze dus juist intensiever gebruikt worden.’

Aanpassing: In een eerder versie stond nog niet vermeld of de lagere hand-wastijd gevolgen heeft. Dit is aangevuld.