Opmerkingen over je decolleté, lange haren of huidskleur. Veel vrouwelijke politici hebben last van intimiderend of ronduit hatelijk commentaar. Waarom is het toch zo lastig om seksisme uit de politiek te bannen?

Seksistische opmerkingen, Kamerlid Lisa Westerveld (GroenLinks) kent ze helaas maar al te goed, vertelt ze aan de telefoon. Soms vallen ze in de categorie stereotiepe denkbeelden, zoals laatst, toen iemand op Twitter haar toebeet: wat weet jij nu helemaal van voetbal? Westerveld, zelf actief bij voetbalclub Quick 1888: ‘Toen heb ik meteen een fotootje van onze training teruggestuurd, met een knipoog erbij.’

Maar niet alle reacties kan ze met humor oplossen, bijvoorbeeld als mannen zich uitspreken over haar uiterlijk. ‘Soms zijn het ronduit bedreigingen. Dan is het gewoon eng, zeker als ze afkomstig zijn van iemand die ook in Nijmegen woont.’

Praten over seksisme in de politiek is ingewikkeld, vindt de alumna van de Radboud Universiteit en oud-voorzitter van de studentenvakbond. ‘Je voedt daarmee namelijk de negatieve reacties, en wilt ook niet in een soort slachtofferrol komen. Ik wil het natuurlijk veel liever over mijn politieke ideeën hebben. Tegelijkertijd is het probleem groot, en verdwijnt het niet zonder het te benoemen.’

‘Vrouwtje’

Westerveld is niet de enige politica die last heeft van vrouwonvriendelijk commentaar. Tien procent van alle tweets aan vrouwelijke politici zijn hatelijk of agressief, blijkt uit onderzoek van weekblad De Groene Amsterdammer deze maand. D66-lijsttrekker Sigrid Kaag is koploper: zij ontving 13.000 van zulke tweets in de afgelopen vijf maanden. Zo erg is het bij Westerveld nog niet, benadrukt ze. ‘Of kijk naar Sylvana Simons. Je zult maar in haar schoenen staan. Wat zij allemaal niet voor bagger over zich heen krijgt.’

Ook krijgen vrouwelijke politici vaker ‘meisje’ of ‘vrouwtje’ naar hun hoofd geslingerd dan dat mannen ‘jongetje’ of ‘kerel’ horen, berekende De Groene. Daarnaast worden vrouwelijke parlementsleden ook vaker met de voornaam aangesproken.

Hoe komt het dat seksisme, in het bijzonder in de politiek, zo’n hardnekkig probleem is dat er vandaag, op Internationale Vrouwendag, nog steeds aandacht voor nodig is?

De oorbellen van de minister

De afgelopen decennia is op het vlak van seksisme in de politiek – en de maatschappij in het algemeen – bar weinig vooruitgang geboekt, beaamt Yvonne Benschop. Ze houdt zich als hoogleraar Bedrijfskunde bezig met hoe organisaties gendergelijkheid vormgeven. Ze noemt het boek De oorbellen van de minister, waarin auteur Agnes Verbiest in 1997 al seksistische uitdrukkingen jegens vrouwen onder de loep nam. ‘Die oorbellen verwezen naar de sieraden van Winnie Sorgdrager, toenmalig minister van Justitie. Het is stuitend dat dat soort opmerkingen vandaag nog steeds schering en inslag zijn.’

Een belangrijke oorzaak, zegt ze, is dat veel mensen doen alsof mannen en vrouwen volledig gelijkwaardig zijn in de huidige maatschappij. ‘Dat is de norm, en ongelijkheid zou iets ouderwets zijn, uit het verleden. Maar ongelijkheid bestaat nog steeds, blijkt uit mijn onderzoek. Uit een studie die ik deed bij de politie bleek bijvoorbeeld dat over vrouwelijke leidinggevenden veel kritischer gesproken wordt dan over mannelijke.’

Zolang we doen alsof we er al zijn qua gendergelijkheid, zegt Benschop, ontkennen we het probleem, en blijft het bestaan. ‘Als je doet alsof die norm niet geschonden wordt – dus alsof er al sprake is van gelijkheid – hoef je er ook niets aan te doen.’

Toch zijn er wel oplossingen die deze sur place kunnen doorbreken, zegt de hoogleraar. Dat zit hem vooral in bewustwording, bijvoorbeeld door via onderzoek te laten zien dat seksisme nog steeds aan de orde is, en ook hoe uitingsvormen veranderen, bijvoorbeeld sinds de opkomst van sociale media. ‘Je moet het continu op de agenda zetten. Frappez toujours.’

‘Mensen denken bij een politicus toch vooral aan een man’

Als het om de politiek gaat, zou het helpen als er meer vrouwen in de Tweede Kamer zouden zitten, denkt ze. Momenteel is dat percentage 36 procent, vergelijkbaar met twintig jaar geleden. Na 17 maart komt er hooguit een procent bij, op basis van de laatste prognoses. Benschop: ‘Een 50/50-verhouding zou de maatschappij natuurlijk veel beter weerspiegelen, en dat wil je als parlement uiteindelijk.’ Nu denken mensen bij een politicus toch vooral aan een man.

Te feminien gekleed

Monique Leyenaar, emeritus hoogleraar Vergelijkende Politicologie, sluit zich hierbij aan. ‘Als een evenredige vertegenwoordiging van mannen en vrouwen de normaalste zaak van de wereld is, zal seksisme hopelijk ook minder vóórkomen.’

Leyenaar schreef verschillende boeken over de rol van vrouwen in de politiek, waaronder Hare Excellentie. 60 jaar vrouwelijke ministers in Nederland, uit 2016, waarvoor ze vrijwel alle oud-bewindvoerders sprak. ‘Velen verzuchtten: je kunt het als vrouwelijke minister nooit goed doen! Je gedraagt – en kleedt – je ofwel te feminien, ofwel juist niet vrouwelijk genoeg.

‘Vrouwelijke lijsttrekkers worden steeds meer mainstream’

De hoogleraar heeft wel het idee dat er langzaam verandering optreedt. ‘Vrouwelijke fractievoorzitters vond je vroeger bijvoorbeeld vooral bij de kleinere partijen, zoals Ria Beckers bij de PRR (in 1977, red.). Nu zie je dat vrouwelijke lijsttrekkers steeds meer mainstream worden. Lilian Marijnissen bij de SP, Sigrid Kaag bij D66, Lilianne Ploumen bij de PvdA.’ Ook het aantal vrouwelijke ministers (39 procent) zit sinds Rutte-II in de lift.

Black Lives Matter

De rol van Kaag in de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen vindt Leyenaar interessant. Doordat de D66-leider zich afgelopen zomer als vrouwelijke kandidaat-premier opwierp, legt de politicologe uit, werden andere partijen gedwongen daar iets mee te doen. Dat denkt ze bijvoorbeeld terug te horen in wat politici zeggen in campagnetijd. ‘Vanmiddag hoorde ik Wopke Hoekstra van het CDA op de radio nog praten over het belang van diversiteit waarbij hij verwees naar Marga Klompé, de eerste vrouwelijke minister in Nederland.’

Dat is vast geen toeval, denkt Leyenaar. ‘Kijk ook naar de VVD-lijst. Van de eerste vijf kandidaten, zijn er vier vrouw, dat is nog nooit vertoond!’ Diversiteit is nu veel meer een onderdeel van de campagne dan vier jaar geleden, zegt ze. Dat komt ook door de aandacht voor bijvoorbeeld Black Lives Matter.

Vrouw in het Torentje

Om al die bestaande vooroordelen tegen te spreken, gaat ze verder, zou het goed zijn als er een keer een vrouw in het Torentje komt. Maar zelfs dan, voegt Benschop toe, betekent het nog niet dat reacties met vrouwenhaat verleden tijd zullen zijn. ‘Het zou goed zijn als politici en opiniemakers zich daar sterker tegen uitspreken.’

Er is nog een wereld te winnen, constateert Kamerlid Westerveld nuchter. ‘Laatst wilde ik een motie indienen waarin ik beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen op universiteiten aankaartte. Sommige rechtse partijen beginnen dan schamper te lachen.’ Ook de aversie van Rutte tegen vrouwenquota in bijvoorbeeld het bedrijfsleven of op universiteiten vindt ze ‘zuur’. ‘Daarmee zet je vrouwen op achterstand. Terwijl we weten dat diversere teams beter presteren. Wie kan daar nu tegen zijn?’