Op het Sint-Pietersplein in Rome werd priester-karmeliet, hoogleraar en rector Titus Brandsma gisteren heilig verklaard. Een delegatie van de Radboud Universiteit woonde de canonisatie onder leiding van paus Franciscus bij. ‘Met de oorlog in Oekraïne voelt Brandsma’s heiligverklaring als een opdracht.’

Zondagochtend 15 mei, 7.00 uur.

De kapel en het winkeltje met katholieke parafernalia zijn nog niet open, maar in de ontbijtzaal van pelgrimshotel Casa Tra Noi begint het vol te lopen. Pelgrims uit Europa en Afrika eten nog snel wat yoghurt of een broodje met kaas alvorens de wandeling naar het Sint-Pietersplein aan te vatten, een kwartier verderop. Daar begint om tien uur de heiligverklaring van tien aanstaande heiligen, waaronder die van pater-karmeliet, hoogleraar en rector van de Katholieke Universiteit Nijmegen – nu: Radboud Universiteit – Titus Brandsma.

Ook al zit hij straks bij de eucharistievering slechts op tien meter van de paus, huidig rector magnificus Han van Krieken voelt nog geen stress. ‘Ik hoef alleen maar aanwezig te zijn, verder niets’, zegt hij, terwijl hij een slok van zijn koffie neemt.

Van Krieken vertelde eerder aan Vox dat hij het belangrijk vindt om met een delegatie van de Radboud Universiteit in Rome aanwezig te zijn, omdat Brandsma een belangrijk lid was van de academische gemeenschap die nu een bijzondere, wereldlijke erkenning krijgt. Naast de rector zijn onder andere voorzitter van de raad van toezicht Merel van Vroonhoven, vier decanen, studentenpastor Jos Geelen en een paar medewerkers van het Titus Brandsma Instituut aanwezig in de heilige stad. Van zaterdag tot maandag wonen ze drie eucharistieveringen bij, met als hoogtepunt de heiligverklaring op het Sint-Pietersplein.

Ook van de partij: de Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls. De Radboud-alumnus zegt fier te zijn dat hij straks Nijmegen mag vertegenwoordigen op het Sint-Pietersplein. ‘Brandsma was niet alleen pater, maar ook journalist, mysticus en iemand die zich sterk uitsprak tegen totalitaire regimes, zelfs al vóór de machtsovername van Hitler in 1933’, zegt hij. ‘Door zijn verzet tegen de nazi’s is hij om het leven gekomen. Je hoeft niet in heiligen te geloven om geraakt te worden door zijn verhaal.’

Van de achttien leden tellende Radboud-delegatie staat Inigo Bocken wellicht het dichtst bij Brandsma. Sinds 2018 werkt de wetenschappelijke medewerker van het Titus Brandsma Instituut aan een intellectuele biografie van Brandsma. Daarvoor las hij alle 4000 teksten die van de aanstaande heilige bewaard zijn gebleven. In 2023, bij het eeuwfeest van de universiteit, moet het boek klaar zijn.

Het doet Bocken, die zelf gelovig is, wel iets dat Brandsma nu heilig wordt verklaard, vertelt hij op weg naar het Sint-Pietersplein. ‘Brandsma heeft veel teksten over heiligenlevens geschreven’, zegt hij. ‘Hij is mijn intellectuele gids geweest om over die levens na te denken. Ik merk dat die gedachte mij ontroert.’

Friese vlaggen

Zaterdagavond, 18.00 uur.

Laudate Dominum, Laudate Dominum! Omnes gentes Alleluia!

Daags voor de heiligverklaring woont de Radboud-delegatie een eucharistieviering bij in de Sint-Paulus buiten de Muren, een van de vier pauselijke basilieken in Rome. In uitsparingen rondom de kerk zijn mozaïeken van alle pausen aangebracht, van Sint-Petrus tot de huidige paus. Opvallend: slechts een paar uitsparingen blijven over. ‘Na Franciscus is slechts ruimte voor vijf andere pausen’, grapt hoogleraar Geschiedenis van de filosofie Christoph Lüthy. ‘Benieuwd wat er dan gaat gebeuren. Je zou er een Dan Brown-verhaal rond kunnen verzinnen.’

De kerk zit vol pelgrims uit verschillende landen, een paar gelovigen hebben Nederlandse en Friese vlaggen meegebracht. Naast het altaar hangt een groot schilderij met een afbeelding van Titus Brandsma.

De eucharistie begint met een processie van eminente geestelijken, die zich stapje per stapje door de basiliek bewegen in de richting van het altaar. Een misdienaar vooraan in de rij draagt een groot kruis. In de stoet lopen twee postulatoren van de paters-karmelieten, die het dossier van Brandsma’s heiligverklaring in het Vaticaan hebben voorbereid. Ook Michael Driscoll schuifelt mee, de Amerikaanse karmeliet die van een agressieve vorm van kanker genas, naar eigen zeggen door tot Brandsma te bidden. Nadat een commissie van artsen oordeelde dat zijn genezing niet medisch te verklaren was, lag de weg naar Brandsma’s heiligverklaring open.

Voorzitter van de raad van toezicht Merel van Vroonhoven maakt een filmpje van de viering, dat ze even later op haar LinkedIn-profiel deelt. Ze vindt het belangrijk om in Rome aanwezig te zijn om de identiteit en de geschiedenis van de Radboud Universiteit beter te begrijpen, vertelt ze. ‘Ik hecht daar veel waarde aan. Ook met het oog op de toekomst. We zullen onze identiteit weliswaar deels moeten heruitvinden, maar wel met onze katholieke historie en oorsprong, die vandaag ook hier weer zo zichtbaar wordt, als sterke basis. Ook nu de bisschoppen geen formele rol meer hebben in de besturing van onze universiteit, blijf ik graag de verbinding zoeken. Ik kijk er naar uit hen vanmiddag bij de lunch van de karmelieten te ontmoeten.’

De man die verantwoordelijk was voor die beslissing, kardinaal Wim Eijk, loopt op enkele meters van Van Vroonhoven mee in de stoet. Onder Eijks bewind verslechterde de band tussen de Kerk en de universiteit, tot de inrichtende stichting achter de universiteit in het najaar van 2020 het predicaat ‘katholiek’ verloor. Sindsdien heeft de universiteit als geheel geen formele band meer met de Kerk, maar een informele – die loopt vooral via Gerard de Korte, de bisschop van Den Bosch. Via een paar katholieke instellingen aan de universiteit, zoals de faculteit der Theologie, lopen wel nog banden met de Kerk.

Na de viering worden dertien leden van het Nijmeegse gezelschap in zwarte busjes naar een Romeins restaurant vervoerd. Tijdens de taxirit wordt de eucharistie kort geëvalueerd. Conclusie: het was een mooie viering, maar de prior-generaal had best wat sneller mogen spreken. Over het koor zijn de meningen meer verdeeld. ‘Soms kon het wat zuiverder’, zegt FFTR-decaan Heleen Murre-van den Berg, die meezong met de liederen tijdens de viering. ‘En de akoestiek in de basiliek had ook beter gekund.’

In het restaurant met zicht op de Passetto di Borgo, de 800 meter lange versterkte ontsnappingsroute van de paus tussen het Apostolisch Paleis en de Engelenburcht, regelt Christoph Lüthy in vlekkeloos Italiaans de bestellingen. Laat wordt het niet, want bij de meeste leden van het gezelschap ging de wekker al om vier uur ’s ochtends – een uur later waren ze al op weg naar Schiphol.

Sagrato

Zondagochtend, 8.20 uur.

Duizenden pelgrims staan al in de rij om een plek op het Sint-Pietersplein te bemachtigen. Iedereen die het plein betreedt, moet eerst langs de security. Het lijkt wel een voetbalwedstrijd. Omdat niet meteen duidelijk is langs welke ingang de Nijmeegse delegatie op moet, is het even spannend. Op vertoon van de oranje tickets mag de delegatie een deel van de rij overslaan en in de massa inschuiven.

‘Klaar voor’ stuurt burgemeester Hubert Bruls ondertussen in de Rome-groepsapp, met een selfie waarop hij de burgemeestersketting draagt. Op uitnodiging van het ministerie van Buitenlandse Zaken zitten hij en rector Han van Krieken vlak bij het altaar, in de buurt van minister Wopke Hoekstra en de Italiaanse president Sergio Mattarella. Van Krieken draagt de rectorketen die in het collegejaar 1932-1933 nog door Brandsma werd gedragen.

De rest van de Nijmeegse delegatie zit aan de andere kant van het altaar, in het zogeheten Sagrato. De plaatsen hier zijn voorbehouden aan de genodigden van de karmelieten, de orde waar ook Brandsma toe behoorde. Op de banners aan het portiek van de Sint-Pietersbasiliek hangt zijn beeltenis centraal bovenaan en ook in het misboekje wordt Brandsma’s biografie als eerste beschreven. ‘Het lijkt me wel duidelijk wie voor het Vaticaan de belangrijkste heilige is’, zegt letterendecaan José Sanders. ‘Wellicht geen toeval: Brandsma is een van de twee martelaars die vandaag heilig worden verklaard, en van die twee is hij het meest recent overleden.’

Het is nog geen half tien, maar de zon staat al hoog aan de hemel. Jasjes worden uitgedaan, hoeden en zonnebrillen opgezet. Inigo Bocken en theologiedecaan Carl Sterkens groeten Titus Hettinga en zijn vrouw Jetty, die allebei van Friesland naar Rome zijn gereisd. Hettinga is de kleinzoon van de zus van Titus Brandsma. Hij werd geboren in 1943, een jaar na Brandsma’s martelaarsdood, en kreeg dezelfde naam als zijn oudoom. ‘Het is heel bijzonder om hier te zijn, al vragen we ons wel eens af wat Titus zelf van al die aandacht had gevonden’, zegt Jetty Hettinga. ‘Met kleine daden probeerde hij groots te leven.’

Stilaan stijgt de spanning op het Sint-Pietersplein. Wanneer een kleine, zwarte Fiat in de richting van het podium rijdt, gaan alle smartphones de lucht in. Luid applaus weerklinkt op het plein als paus Franciscus uitstapt.

‘In Nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti’. Na het Latijnse kruisteken start de paus meteen met de heiligverklaring. Als eerste noemt hij de naam van Titus Brandsma. De leden van de Nijmeegse delegatie juichen en kloppen elkaar op de schouder. Brandsma’s naam is voortaan opgenomen in het Boek der Heiligen van de Rooms-Katholieke Kerk.

Wanneer de viering erop zit, blijven de leden van de Nijmeegse delegatie nog even nagenieten op het Sagrato. Studentenpastor Jos Geelen neemt een foto van de duizenden gelovigen die zich nog steeds op het Sint-Pietersplein bevinden. ‘Mijn hoogtepunt was toen de paus in het eucharistisch gebed voor de eerste keer “Cum Sanctis Tito” bad’, zegt hij. ‘Voilà, daarvoor ben ik op pelgrimstocht naar Rome gekomen, dacht ik nog.’

Rector magnificus Han van Krieken glundert nog even na wanneer hij langs het altaar loopt. ‘Het is moeilijk om in woorden te vatten hoe ik me nu voel, er gaan zoveel gedachten tegelijk door mijn hoofd’, zegt hij. ‘Het was een heel mooie plechtigheid. De paus is toch een symbolisch figuur. Hij loopt misschien moeilijk, maar hij spreekt nog altijd heel goed.’

Dat Van Krieken de oude rectorsketen droeg maakt hem nederig. ‘Het maakt die verbondenheid met de traditie en dat verleden best wel levendig. Het voelt ook als een opdracht, want er is oorlog in Oekraïne en nog veel armoede in de wereld.’

Burgemeester Bruls, lid van het CDA, werd tijdens de viering even emotioneel, vertelt hij. ‘Ik ben katholiek, maar niet orthodox’, zegt hij. ‘Maar als gelovigen van over de hele wereld samen het Credo zingen, doet mij dat wel iets. Het is heel bijzonder dat duizenden mensen van overal ter wereld twee uur lang in de brandende zon aan een heiligverklaring participeren. Maar of je nu gelovig bent of niet, Titus Brandsma is een heel inspirerende figuur. Veel Nijmegenaren voelen dat ook, hij is niet voor niets tot grootste Nijmegenaar aller tijden gekozen.’