Een methaan- en ijzereter die er lustig op los hapt in het Twentekanaal. Dat is de opvallende ontdekking die onderzoekers van de Radboud Universiteit en het Max Planck Instituut voor Mariene Microbiologie in Bremen (Duitsland) deze week publiceerden in het wetenschappelijke tijdschrift PNAS. Het betreft een unieke microbe die miljarden jaren geleden wellicht al een belangrijke rol speelde in het leefbaar maken van de aarde.

De microbe die de onderzoekers hebben ontdekt, kan mogelijk worden gebruikt om afvalwater te zuiveren. De eencellige verbruikt methaan om nitraat om te zetten. Dat is interessant voor de waterzuivering. ‘Nu gebruiken we het dure methanol, verkregen uit olie, om nitraat uit het afvalwater te halen,’ zegt microbioloog Mike Jetten. ‘Door dit organisme in combinatie met methaan in te zetten, kan het goedkoper én duurzamer. Met de verkregen zwaartekrachtsubsidie van 22,9 miljoen euro en een STW project zijn we nu in samenwerking met waterschappen en de firma Paques aan het onderzoeken of we de methode grootschalig kunnen toepassen.’

De nieuwste vondst is een archaeon (zie kader) van de orde Methanosarcinales. De ontdekking markeert de achtste levensvorm die Jetten en zijn groep op hun naam mogen schrijven. In 2000 bedachten de microbiologen al op welke nog niet ontdekte ‘diëten’ micro-organismes zouden kunnen leven. Vervolgens was het zaak om deze schijnbaar onmogelijke en onzichtbare beestjes op te sporen. En daarin blinkt het team van Mike Jetten uit.

Cellen kweken
Door de nauwe samenwerking met ecologen zijn de microbiologen in staat plekken in de natuur te vinden met de juiste condities. Hun laatste vondst werd gedaan in een oud monster van de Overijsselse modder. ‘De samenstelling van de grond en het water van het Twentekanaal is nauwkeurig gedocumenteerd door de aquatisch ecologen van het IWWR (Institute for Water and Wetland Research) waar we mee samenwerken. We wisten dat het een methaanrijk gebied is waar bacteriën en archaea van leven. En wellicht dus ook in combinatie met ijzer. Daarna was het een kwestie van blootstellen aan de juiste omstandigheden om de cellen te kweken.’

Concurrentie
Hoe blijft Jetten de wetenschappelijke concurrentie voor bij zijn speurwerk? Hij lacht. ‘Nou, dat wordt steeds moeilijker. In China, Australië en de Verenigde Staten houden ze ons nauwlettend in de gaten en nemen ze onze methodes razendsnel over. We hebben de meeste ervaring, maar het is een kwestie van tijd tot ze inlopen.’ De vondst is hoe dan ook reden voor een feestje. ‘Deze ‘onmogelijke’ micro-organismes vinden en sceptici de mond snoeren blijft lastig, maar het geeft veel voldoening. Het is een lange weg waar je bij elke stap weer tegen veel ongeloof moet vechten.’

De ontdekking heeft ook gevolgen voor het denken over hoe de aarde 2,5 tot vier miljard jaar geleden in elkaar zat. Jetten: ‘Het zou kunnen dat deze archaea een belangrijke rol op aarde speelden, toen er nog zeer weinig zuurstof en veel methaan en ijzer aanwezig was. Door de omzetting van methaan werd de aarde mogelijk koeler en leefbaarder voor meer soorten organismes.’