Nietsvermoedend begon Sofiia Shtohryn afgelopen september in Nijmegen aan haar studie biologie. Een half jaar later brak de oorlog uit in Oekraïne. Haar geboortestad Tsjernihiv werd gebombardeerd en haar familie liep gevaar. ‘Je voelt je hulpeloos en schuldig dat je hier bent.’

Ze vindt het prima om over de oorlog te praten, benadrukt Sofiia Shtohryn. Ze wil bewustwording creëren, want we weten lang niet alles over wat er gebeurt, zegt ze. Maar het is ook vermoeiend voor haar. Maandenlang leefde ze in onzekerheid over haar ouders. Haar huis. Haar land. Intussen had ze ‘gewoon’ tentamens in Nijmegen.

Het was een behoorlijk moeilijke tijd, geeft ze nu toe. Soms kon Shtohryn dagenlang niet met haar moeder praten omdat er geen telefoonverbinding was, waardoor ze niet wist of haar moeder nog wel in leven was. Inmiddels zijn haar moeder en twee grootmoeders naar Nijmegen gevlucht. Haar vader en stiefvader mogen het land niet uit vanwege de algemene mobilisatie.

Hoe zijn de afgelopen maanden voor jou geweest?

‘Ik moest er constant aan denken. Ik plaatste veel foto’s van onafhankelijke Oekraïense nieuwswebsites op mijn sociale media om mensen de waarheid te vertellen over wat er aan de hand is. Want sommigen hebben het nog steeds over een crisis of conflict, maar het is oorlog. Misschien zelfs genocide. Dat frustreerde me, dus ik moest iets doen. Ik las ook de hele dag het nieuws. Omdat ik lid ben van zo’n twintig groepen op Telegram en veel nieuwssites volg, kreeg ik veel informatie. Ook ging ik naar protesten in Nederland en hield ik contact met mijn familie. Soms belde ik mijn moeder wel vijf keer per dag.’

Hoe waren die telefoontjes?

‘Eng. Ik herinner me dat op 24 maart om zes uur ’s ochtends de telefoon ging. Ik lag in bed in mijn studentenhuis, nam de telefoon op en hoorde mijn moeder zeggen: “De Russen zijn hier, het is oorlog.” Ik kan niet beschrijven hoe dat voelde. Het was net een nare droom of film.’ Shtohryn kijkt uit het raam als ze aan dat moment terugdenkt. We zitten in de vergaderzaal van het redactiekantoor van Vox, die uitkijkt over de grasvelden voor het Maria Montessorigebouw. Na een korte stilte vertelt ze verder.

‘Mijn moeder vertelde over de vliegtuigen die overvlogen en dat de stad gebombardeerd werd’

‘Daarna belden we elkaar heel vaak. Mijn moeder vertelde over de vliegtuigen die overvlogen en dat de stad gebombardeerd werd. Tsjernihiv is een voorstad van Kyiv, dus de situatie was daar heel ernstig. Mijn familie had geen elektriciteit, geen water en soms dagenlang geen telefoonverbinding. Veel van mijn vrienden zijn daar nog steeds. En het is niet veilig om te vluchten, want de Russen schieten ook op burgers. Uiteindelijk besloten mijn moeder en twee grootmoeders naar Nijmegen te vluchten. Ze mochten van mijn huisbaas niet tijdelijk bij mij wonen vanwege de regels in het huurcontract, dus moest ik onderdak voor ze regelen. In de tussentijd had ik nog tentamens en moest ik studeren.’

Was dat mentaal niet heel zwaar?

‘Op dat moment voel je je hulpeloos en schuldig dat je hier bent, want jij bent veilig. Ik probeerde met mijn gevoelens om te gaan door naïef te denken dat de oorlog wel snel voorbij zou gaan. De ergste dagen waren die waarop een of andere presidentiële adviseur zei dat de oorlog nog maanden of zelfs jaren kon duren. Toen ik beelden te zien kreeg van de toestand in mijn stad, voelde ik me nog vreselijker. Op een dag probeerde ik mezelf af te leiden door naar een feestje te gaan, maar dat hielp natuurlijk niet: ik voelde me alleen maar slechter.’

Of ze een paar van die beelden wil laten zien? Natuurlijk. Ze pakt haar telefoon en scrolt door haar fotogalerij. ‘Het zijn er nogal veel’, verontschuldigt ze zich. ‘Mijn vader stuurt me elke dag alles wat er in onze stad gebeurt.’ Het is makkelijker om Tsjernihiv op te zoeken op Google. Kijk, wijst ze een paar seconden later op haar telefoon op een hotel in de buurt van haar ouderlijk huis. Het dak is volledig ingestort en de buitenkant is verwoest. Er ligt puin op straat. Vroeger liep Shtohryn vaak langs dit hotel.

De middelbare school waar ze heen ging, is ook gebombardeerd. Gelukkig zijn alleen de ramen kapot, vertelt ze. Onder het gebouw bevinden zich bunkers, die nu heel nuttig waren. Niemand raakte gewond. Maar: bunkers onder een school? Weinig Nederlandse scholen zullen die hebben. Shtohryn haalt haar schouders op en zucht.

Je lijkt niet verbaasd over het uitbreken van de oorlog.

‘Dat ben ik eigenlijk ook niet. Het gebied waar ik woon, wordt nog erg beïnvloed door de Russische cultuur. In mijn stad zijn veel tv-programma’s en boeken in het Russisch en de meeste mensen spreken alleen die taal. Ik sprak het vroeger ook met mijn familie en vrienden: nu pas hebben we besloten om volledig over te schakelen op het Oekraïens. Ik heb altijd een zekere spanning en druk van Rusland gevoeld. Toen ik negen was, vond in Oekraïne de Revolutie van de Waardigheid plaats. Ik herinner me dat ik op een avond met mijn vader naar het nieuws keek en vroeg: ‘Gaan de Russen ons aanvallen?’ We gingen altijd naar de Krim tijdens onze vakanties, maar na 2014 konden we daar niet meer naartoe. Sinds de annexatie ben ik er niet meer geweest.’

Toch moet het nu onverwacht zijn geweest, aangezien jij hier studeerde en je familie daar was. Hoe was het om herenigd te worden?

‘Heel emotioneel. Ik heb wekenlang in onzekerheid geleefd, omdat mijn familieleden niet wisten of ze moesten vluchten of niet. Toen ze plotseling besloten te gaan, was het heel stressvol om een plek voor hen te vinden waar ze konden verblijven. Een dag nadat ze waren vertrokken, werd ook nog een belangrijke brug opgeblazen. Het idee dat ze een dag later niet meer weg hadden gekund, was behoorlijk beangstigend, dus toen we elkaar weer zagen, was ik erg opgelucht. Maar ik heb ook gemengde gevoelens. Mijn vader en stiefvader zijn er nog, en veel oude mensen in mijn geboortestad worden nog steeds beïnvloed door de Russische propaganda.’

Hoe merk je dat?

‘Veel mensen kijken nog steeds naar het Russische nieuws en laten zich daardoor beïnvloeden. Ze zeggen soms dat Rusland geen keus had en door Oekraïne werd gedwongen om deze oorlog te beginnen. Dat maakt me zo boos.’

‘Veel mensen kijken nog steeds naar het Russische nieuws en laten zich daardoor beïnvloeden’

Je ziet de frustratie in haar ogen. Zelf is ze opgevoed naar ‘Europese normen’, maar dat is in het noorden van Oekraïne niet echt gebruikelijk. ‘Oekraïne is natuurlijk een democratisch land, maar niet volledig. Er is nog steeds homofobie, seksisme en racisme. Veel mensen accepteren minderheden niet. Daarom ben ik activiste geworden. Ik herinner me dat ik vaak meningsverschillen had met mijn klasgenoten.’

Shtohryn krijgt veel steun van de Oekraïense gemeenschap die de afgelopen maanden in Nijmegen is ontstaan. Ze doet elke zaterdag om elf uur mee met het platform Nijmegen4Ukraine op het Mariënburgplein, waar een groep gelijkgestemden samenkomt om te demonstreren en te praten. ‘Het is fijn om mensen te ontmoeten die hetzelfde denken en voelen als jij’, legt Shtohryn uit. ‘En om in je eigen taal te praten. Op zulke momenten voel je je minder alleen.’

Ook op de Radboud Universiteit is er veel steun. Ze is geen uitwisselingsstudent – zoals iedereen automatisch denkt – maar een reguliere Radboud-student. Waarom? Het onderwijs in Nederland is gewoon heel goed, vindt Shtohryn. Het zien van Oekraïense vlaggen en steun krijgen van Nederlandse studenten maken dat ze zich nog meer thuis voelt.

Toch is studeren niet gemakkelijk geweest. Omdat haar ouders door de oorlog niet meer konden werken, had Shtohryn geen geld om haar huur en studie te betalen. Haar toekomst in Nijmegen werd onzeker. Gelukkig schoot de universiteit haar te hulp: die betaalde haar huur, zodat ze hier kon blijven. Ook kreeg ze de kans om met een studentendecaan over haar gedachten te praten.

Hoe belangrijk vind je je studie op dit moment?

‘Veel minder belangrijk dan vroeger. In het begin was ik voortdurend aan het studeren en mijn best aan het doen, maar nu heeft het niet meer zoveel prioriteit. Eerst haalde ik zevens en achten, nu zijn het meer zesjes. Dat is teleurstellend, ook al weet ik dat ik niet zo hard voor mezelf moet zijn: ik heb nog steeds al mijn toetsen gehaald dit jaar. Ik had alleen zoveel toekomstplannen, maar ik durf niet meer zoveel te hopen.’

Wat waren die plannen?

‘Een bachelor, master en misschien zelfs een PhD halen in Nijmegen. Biologie heb ik altijd leuk gevonden: ik hou van dieren en vond het fijn om met ze te werken toen ik vrijwilligerswerk deed. Maar mijn toekomst is onzeker. Op dit moment heb ik niet genoeg geld om hier te blijven. Misschien kan ik gaan werken, maar dat zal niet al mijn kosten dekken. De Nederlandse regering overweegt het collegegeld voor Oekraïense studenten te verlagen. Ik hoop echt dat ze dat doen, want dan heb ik de mogelijkheid om te blijven. Teruggaan naar mijn geboortestad lijkt me geen optie nu het studentenleven daar niet echt meer bestaat.’ [Na dit interview besloten de universiteiten over te gaan tot een lager collegegeld, red.]

Hoe zie je de toekomst van Oekraïne?

‘Natuurlijk maak ik me zorgen om mijn land, maar ik ben er eigenlijk ook helemaal zeker van dat we zullen winnen. Poetin verdient de overwinning niet, en zijn leger en economie zijn zwak. Ik hoop dat we lid worden van de Europese Unie, dat hoop ik echt. Dan krijgen we meer contact met EU-landen en worden we onafhankelijker. Ik hoop dat ons hele volk trots zal zijn op Oekraïne, dat we allemaal onze moedertaal kunnen spreken. Op een dag zullen we vrij zijn. Maar dat kan nog best lang duren.’

Daarom is Sofiia Shtohryn niet van plan de komende maanden te blijven zwijgen. Ze heeft gemerkt dat mensen soms vergeten dat er oorlog is. ‘Dat is logisch: je kunt er niet de hele tijd mee bezig zijn’, zegt ze. ‘Maar we mogen het niet vergeten. En ik zal niet zwijgen als ik iemand iets over Oekraïne hoor zeggen dat niet klopt.’