Regisseur Roberto Hernández daagde met zijn film 'Duda razonable' de machtige Mexicaanse overheidsdiensten uit. Hij is gevlucht naar Nederland en geeft nu als 'artist in residence' colleges op de Radboud Universiteit.

‘Is het hier altijd zo warm in mei’, vraagt Roberto Hernández als hij na zijn college in het Erasmusgebouw de trap afloopt. Niet dat de regisseur niks gewend is. In Duda razonable. Historia de dos secuestros zie je het zweet van zijn gezicht lopen tijdens interviews met gevangenen in Mascupana, in de staat Tabasco, waar het makkelijk 40 graden kan worden.

Hernández kwam er als student rechten al achter hoe corrupt het juridisch systeem in zijn geboorteland is. ‘We moesten het wetboek uit ons hoofd leren, maar in de rechtszaal ging het vooral om wie je kende en of je  steekpenningen wilde betalen om iemand vrij te krijgen.’ Hij besloot zijn kennis en rechtsgevoel in te zetten om onschuldige gevangenen te helpen via verhalen. Dat deed hij eerder met de films El túnel (2006) en Presunto culpable (2008).

Duda razonable (op Netflix te vinden als miniserie onder de naam Reasonable doubt: A tale of two kidnappings) gaat over de strijd van Hernández om vier gevangenen bij te staan die ten onrechte vastzitten voor een poging tot kidnapping. Hij weet redelijk makkelijk aan te tonen dat de mannen zonder bewijs achter de tralies zitten. Ze zijn opgepakt zodat het lijkt of het Mexicaanse Openbaar Ministerie en de politie daadkrachtig optreden tegen misdaad.

‘Ik wil niet verhullen dat ik me met het proces bemoei’, zegt hij over zijn eigen rol in de film. ‘Ik regel een goede advocaat voor de vier mannen, help met het zoeken naar getuigen en leg fouten bloot. Door me ermee te bemoeien, kan ik het systeem testen. Voor de kijker wil ik zo transparant mogelijk zijn, zodat die zelf een conclusie kan trekken.’

Aanrijding

Duda razonable begint met een aanrijding. De auto van Héctor Muñoz wordt ter hoogte van een tankstation geraakt door een andere auto. Hij stapt boos uit om verhaal te halen. Maar als hij naast de andere auto staat, wordt hij door de bestuurder daarvan in zijn hand geschoten. Muñoz vlucht weg. De schutter, in de film aangeduid met de initialen ACP, zegt tegen de gearriveerde politie dat Muñoz hem probeerde te ontvoeren. Behalve Muñoz wijst ACP ook nog twee mannen aan die met motorpech bij het tankstation staan. Een vierde man wordt elders opgepakt omdat hij betrokken zou zijn geweest bij een eerdere ontvoering van de zus van ACP.

‘De misdaad groeit nog steeds in Mexico en de capaciteit om dit op te lossen ontbreekt’, legt filmmaker Hernández uit. ‘Daardoor zijn de aanklagers nu de rechters geworden. Het is voor de elite geen probleem, want ze arresteren vooral mensen uit de armere lagen van de bevolking. Het systeem is racistisch en discriminerend. De elite zorgt dat ze bodyguards hebben en als ze al eens in de problemen komen, dan kopen ze iemand om. Iedereen weet wat er gaande is. Ik vroeg een zaal vol gevangenen in Mascupana wie er gemarteld was tijdens het politieverhoor. Zo ongeveer de hele zaal stak zijn hand op. Ik vroeg een zaal vol politieagenten wie er geloofde dat er niet gemarteld werd tijdens verhoren. Niemand stak zijn hand op.’

‘Netflix durfde het niet aan dat stuk in de film te laten’

Hernández gaat onbevreesd te werk in zijn documentaire. Hij filmt telkens de pisnijdig kijkende aanklagers als ze de rechtbank in- en uitlopen. Hij weet zelfs bloot te leggen wie verantwoordelijk zijn voor de martelingen. ‘Ik kon makkelijk vinden wie dit zijn, maar Netflix durfde het niet aan dit stuk in de film te laten’, zegt hij. ‘De lokale kranten hebben er wel over gepubliceerd. De verantwoordelijken zijn na deze film met naam en foto op de voorpagina gezet. Toch heeft het geen consequenties gehad. Ze zitten nog op hun plek. Eén aanklager is zelfs gepromoveerd naar Mexico-Stad, hij is nu verantwoordelijk voor een gebied van achttien miljoen inwoners.’

Tijdens het proces vliegt het busje van de door Hernández geregelde advocaat onder het rijden in brand. De advocaat zit in het busje met twee getuigen-deskundigen die net in een reconstructie het verhaal van de aanklager onderuit hebben gehaald. De deuren van het busje gaan niet open, maar de groep weet zich desondanks te redden en is er zeker van dat er opzet in het spel is. De advocaat, die eerder voor de aanklagers werkte en als overloper wordt gezien, wordt ook telefonisch bedreigd.

Journalisten verdwijnen

Hernández besluit op dat moment dat hij weg moet uit zijn land. ‘Er verdwijnen heel veel journalisten in Mexico. Ik ben met mijn gezin naar Nederland gevlucht. We hebben hier vrienden, ik was er eerder geweest en heb een fascinatie voor fietsen. Ik heb asiel aangevraagd als vluchteling en dat ook gekregen.” Hij denkt dat hij mogelijk ooit nog terugkeert naar Mexico. “Maar alleen als de mensen die ik heb dwarsgezeten geen macht meer hebben.’

Hernández is blij met zijn colleges in Nijmegen. Als artist in residence bij de opleiding Spaans geeft hij colleges in de reeks La cultura de los derechos humanos en el mundo hispánico (Mensenrechten en cultuur in de Spaanstalige wereld). ‘Ik ben hier nu bijna een jaar. Eindelijk heb ik iets om handen en de studenten zijn geweldig.’ Deze zomer wil Hernández Nederlands leren en zijn proefschrift afmaken.

Voor de gevangenen – let op: nu volgt een spoiler (!) –  loopt de film niet goed af. Eén komt er vrij, de andere drie lijken door het werk van Hernández ook vrij te komen. Maar de Mexicaanse aanklagers malen niet om slechte publiciteit, gaan op het laatste moment in beroep én weten de drie tot vijftig jaar cel te veroordelen.

Duda razonable kreeg veel aandacht in Mexico. De president heeft er iets over gezegd, net als een lid van de Hoge Raad. Dat hoogste rechtsorgaan bekijkt de zaak opnieuw en mogelijk worden de mannen vrijgelaten, krijgen ze een nieuw proces of wordt een eerdere kortere straf bekrachtigd. Al is hij cynisch over het systeem, Hernández houdt toch nog hoop voor deze gevangenen. ‘Ik hoop
vooral dat de Hoge Raad een beslissing neemt die indruk zal maken. Er moet iets veranderen.’