Roos Vonk: Zorg voor groter vegetarisch aanbod op de campus
De lunch op de Nijmeegse campus heeft een fikse ecologische voetafdruk, betoogt psychologiehoogleraar Roos Vonk. Als het de Radboud Universiteit menens is met duurzaamheid dan mag de kantinebezoeker wel wat meer worden verleid tot duurzame keuzes.
In een advies aan de regering schreef de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLi) onlangs dat we aanzienlijk minder vlees en zuivel moeten eten om de klimaatdoelstellingen te halen. Vooruitlopend op dat advies hadden de Erasmus Universiteit en de Universiteit Utrecht al besloten om voortaan standaard vegetarische (bij Erasmus zelfs veganistische) lunches te serveren bij vergaderingen en andere bijeenkomsten. Om de keuzevrijheid te handhaven kunnen geharde carnivoren vooraf opgeven dat ze vlees willen, onder het motto van econome Henriëtte Prast: ‘Carnivoor? Geef het even door.’
Aan de onze eigen universiteit is het vooralsnog omgekeerd: de standaard lunch bij bijeenkomsten is traditioneel, met broodjes vlees en kaas, en melk. Geen veganistisch beleg, geen vruchtensap of plantaardige melk. Het is een lunch met een fikse ecologische voetafdruk, onder andere door de hoge uitstoot van CO2 en methaan en de grote hoeveelheid water die de productie van vlees, kaas en melk vergt.
Ongezond
De Radboud Universiteit wil een klimaatvriendelijke universiteit worden. Tegelijkertijd lijkt er weinig te gebeuren op het gebied van een van de grootste veroorzakers van klimaatverandering: ons voedsel. Na fossiele brandstof levert de veehouderij de hoogste bijdrage aan uitstoot van broeikasgassen – meer dan alle transport bij elkaar. Na minder spullen kopen (bijvoorbeeld electronica) is minder vlees en zuivel eten het meest effectieve wat je als consument kunt doen tegen klimaatverandering.
Ook in andere opzichten heeft vlees en zuivel veel schadelijke gevolgen, zoals verzuring van bodem (mest), water en lucht (fijnstof), aantasting van de biodiversiteit, boskap elders in de wereld ten behoeve van veevoer, en verspilling van voedsel dat kan dienen om armere werelddelen te voeden. Bovendien zijn dierlijke producten ongezond en veroorzaakt de productie veel dierenleed. Er worden in Nederland 1,4 miljoen dieren per dag geslacht; dat is letterlijk lopende-band-werk waarbij het dier een ding is en ‘diervriendelijk’ een illusie.
‘Helaas pindakaas – want dat is dan het enige dat een veganist op brood kan doen’
Kortom, er zijn vele redenen om te stimuleren dat studenten en medewerkers meer plantaardig eten – niet alleen bij bijeenkomsten waar de universiteit de lunch serveert, maar ook in de kantines. Het aanbod van plantaardige opties in onze kantines is helaas vrij beperkt. Er zijn bijvoorbeeld geen vegetarische vleeswaren, vegetarische saté, frikadellen, tonijn en andere producten die al wel in de supermarkt zijn (bijvoorbeeld van De vegetarische slager).
De Refter biedt sojamelk (maar niet voor de cappuccino) en sojayoghurt, Het Gerecht niet. Er zijn wel altijd vegetarische broodjes, maar die zijn in de minderheid. In Het Gerecht is de keuze aan veganistische broodjes onbevredigend: één broodje (binnen één week elke dag hetzelfde) en soms zelfs geen enkele. Helaas pindakaas – want dat is dan het enige dat een veganist op brood kan doen. In De Refter is meer aanbod, maar de informatie is vaak onduidelijk: er staat niet bij welke broodjes veganistisch en vegetarisch zijn, en de medewerkers weten het ook niet altijd. Ook is onbekend of de producten biologisch zijn, zodat de bezoeker niet kan kiezen op basis van duurzaamheid en diervriendelijkheid.
Vrije keus
Dit alles staat niet alleen op gespannen voet met de duurzaamheidsagenda van de Radboud Universiteit, maar ook met het principe dat mensen betere keuzes kunnen maken wanneer ze goed geïnformeerd zijn en voldoende keuzeopties hebben. Bedenk dat Meatfree Monday in Het Gerecht niet doorging omdat vleeseters ‘vrije keus’ wilden en zich geen vegetarische maaltijden wilden laten opdringen. Je zou denken dat die voorvechters van keuzevrijheid ook de vrije keus van veganisten bevechten, maar toen ik dat een keer opmerkte was het antwoord: ‘Als veganist kies je er zelf voor om veganistisch te eten’.
En dat terwijl uitgerekend vegetariërs en veganisten een keus maken ten behoeve van het collectief, dus van ons allen. Dat juist het aanbod voor deze mensen – en dus hun keuzevrijheid – beperkter is, is opmerkelijk aan een instelling waar hoogopgeleide, weldenkende mensen werken en studeren, die op de hoogte zijn van maatschappelijke ontwikkelingen en zich bewust zijn van de enorme rol van de veehouderij bij milieuschade, klimaatverandering, biodiversiteit en dierenleed.
‘Juist aan een wetenschappelijke instelling zou je verwachten dat rationaliteit in het maken van keuzes wordt aangemoedigd’
Een universiteit is een kennisinstituut. Met een breder plantaardig aanbod en meer informatie over de herkomst van producten, kan het consumentengedrag in de kantine niet alleen duurzamer en diervriendelijker worden, maar ook rationeler – dus meer in overeenstemming met hoe wetenschappers worden geacht keuzes te maken. Juist aan een wetenschappelijke instelling zou je verwachten dat rationaliteit in het maken van keuzes wordt aangemoedigd. Ook zou je verwachten dat studenten, die nog lange tijd met deze aardbol moeten doen en er hun kinderen nog moeten grootbrengen, meer keuze-alternatieven willen die de uitputting van de aarde beperken.
Sterker nog, als het de universiteit menens is met duurzaamheid, zou zelfs de onwetende, onnadenkende of struisvogel-spelende kantinebezoeker meer moeten worden verleid tot duurzame keuzes, door deze producten aantrekkelijker te maken dan ze nu zijn (er zijn heus veel smakelijker veganistische broodjes dan die ik in de Radboud-kantines heb gegeten) en de marges kleiner te maken zodat ze goedkoper worden. Dit kan worden gecompenseerd met hogere marges op niet-duurzame producten. Dat is fair, omdat de maatschappelijke schade van deze producten niet in de prijs is verdisconteerd; die wordt dus door ons allen betaald, ook door mensen die bewust uitsluitend duurzame producten kiezen.
Betutteling
Net als bij de strijd om Meatfree Monday kan een dergelijke ingreep in de prijsverhoudingen weerstand oproepen. Het kan worden gezien als dwingend of betuttelend, alsof de universiteit mensen wil voorschrijven wat ze moeten eten. Maar dat is een drogreden, zoals onlangs werd uitgelegd door Hidde Boersma en Paul Theule in De Volkskrant: de huidige prijsverhoudingen zíjn al gebaseerd op maatregelen die in het verleden zijn genomen (en niet meer stroken met de huidige ontwikkelingen), zoals subsidies voor reguliere vee-industrie en het feit dat de maatschappelijke kosten van deze productie niet worden doorberekend in de prijs. Gevolg hiervan is dat ongezonde (vet, suiker) en milieu- en klimaatonvriendelijke producten (vlees en zuivel) relatief goedkoop zijn. Dat ons kabinet tot nu toe volhardt in dit irrationele beleid, om gevestigde belangen te beschermen, wil niet zeggen dat de – hopelijk – meer rationele en onpartijdige bewindvoerders van de Radboud Universiteit dat eveneens moeten doen.
Gezien de urgentie van de klimaatproblematiek zal naar verwachting de komende jaren een sterke verschuiving optreden van dierlijk naar plantaardig voedsel. De vraag is niet meer óf de Radboud Universiteit daaraan mee zal doen maar of ze, net als de Erasmus Universiteit en Universiteit Utrecht, in de voorhoede zal lopen, of op z’n provinciaals achteraan komt hobbelen.
Roos Vonk is hoogleraar Sociale psychologie aan de Radboud Universiteit, schrijver en spreker.
Stijn schreef op 13 april 2018 om 19:54
Toevallig had ik het hier deze week nog over met een collega. We waren bij het facilitair bedrijf lunch aan het bestellen voor een evenement. Normaliter maken wij voor onze evenementen altijd zelf een vegetarische lunch. Bij het FB wilden we daar ook voor kiezen, maar dat bleek alleen mogelijk middels een extra dure, ‘luxe vegetarische’ optie.
Korneel Hogendooorn schreef op 14 april 2018 om 10:07
Er is een nieuwe cateraar op de Radboud, die wel wil meewerken aan biologisch en vegetarisch…
R. van Oers schreef op 23 april 2018 om 11:18
Goed om te horen! Wie is dat?
Christian schreef op 14 april 2018 om 14:29
In de laatste zin staat “of op z’n provinciaals achteraan komt hobbelen”, wat ik in verbinding met de genoemde Erasmus Universiteit, Universiteit Utrecht en de geboorteplek van mevrouw Vonk interpreteer als “op de manier zoals dat buiten de Randstad altijd gebeurt”. Ik vind het erg jammer dat mevrouw Vonk hiermee impliceert dat modernisering en aandacht voor maatschappelijke discussies alleen binnen de Randstad te vinden is. Blijkbaar heeft de positie van Nijmegen als Green Capital 2018 weinig indruk gemaakt op mevrouw Vonk.
Roos Vonk schreef op 14 april 2018 om 18:21
Het is aan de Radboud catering om nu te laten zien dat dat stereotype niet klopt ;-). Mij is opgevallen, in delicatessenwinkels, supermarkten en bij horeca, dat het aanbod aan veganistische producten in de Randstad veel groter is dan daar buiten. Maar dat is slechts mijn persoonlijke indruk, niet wetenschappelijk onderbouwd.
Jacqueline schreef op 14 april 2018 om 18:44
Jammer dat de Radboud universiteit zo traag reageert op nieuwe inzichten met betrekking tot duurzaamheid. Vegetarisch of veganistisch zouden in ieder geval niet de ‘dure opties’ moeten zijn. Hopelijk staat de nieuwe cateraar open voor vernieuwing en komt er meer variatie en creativiteit in de vega(n) produkten. Uiteindelijk komt 80% van de bevolking niet aan de aanbevolen hoeveelheid groenten per dag, dus het aanbieden van meer plantaardige alternatievenn draagt ook nog bij aan de volksgezondheid.
Jacqueline schreef op 14 april 2018 om 20:59
Overigens wordt zelfs in vleesminnend Frankrijk, waar het culinaire genot hoog op de prioriteitenlijst staat, momenteel een voorstel behandeld van minister Hulot die ecologische transitie oftewel duurzaamheid in zijn portefeuille heeft. Het voorstel behelst één keer per week een vegetarische maaltijd voor alle schoolkinderen (in Frankrijk wordt door kinderen tussen de middag op school een warme maaltijd genuttigd), en een uitbreiding van het aantal vegetarische en veganistische alternatieven ten koste van vlees en visvarianten.
Francois schreef op 18 april 2018 om 19:22
Ik kan als veganist enkel op de maandag eten halen in de Refter. Lijkt me niet meer dan fair als dit elke dag zo zou zijn.
Eva schreef op 19 april 2018 om 10:55
Het vegetarische aanbod is niet gering. Echter, het veganistische aanbod is bedroevend. Ook voor mensen die vegetariër zijn én lactose-intollerant is er weinig te vinden. Het vegetarische aanbod is vaak met veel kaas, vooral als het de broodjes betreft. En wil je als veganist eens niet dat witte broodje met pompoensmurrie met een klodder jam erop (gadver), dan is er meteen niets meer te halen.
Ik vind overigens dat de Refter mag minderen met de vleesvervangers. Die vegakip… dat vinden zowel de mensen die eens voor vegetarisch willen kiezen als de doorgewinterde veganist echt niet lekker. Volgens mij is het ook onnodig duur. Werk liever met peulvruchten, noten etc (denk aan die heerlijke pompoencurry die er af en toe is!). Je hoeft niets te vervangen, maar gewoon een goede (en goedkope!) plantaardige maaltijd maken. Sinds ik veganistisch eet ben ik vele malen goedkoper uit, en dat terwijl ik gezonder eet, en uitgebalanceerd.
Zou het een idee zijn eens een brainstorm te hebben met vegetariërs/veganisten van de campus?
Roos Vonk schreef op 22 april 2018 om 18:38
Dat vind ik een goed idee, die brainstorm, maar dan samen met de mensen van de kantines, anders heeft het geen zin. Overigens zou er wat mij betreft dan wel een commitment moeten zijn dat zij ook iets doen met de resultaten. Ik heb eerder met hen en enkele collega’s om de tafel gezeten, en daarna nog enkele keer gemaild, en dat heeft hoegenaamd niets opgeleverd. Dat is ook de reden dat ik dit stuk heb geschreven.
Henk schreef op 19 april 2018 om 13:52
Die mythe dat vegetarisch/veganistisch eten gezonder zou zijn heb ik nog nooit wetenschappelijk onderbouwd gezien, en mijn ervaring met vegetarische mensen is dat ze eerst jarenlang hoog van de toren blazen hoe gezond en goed voor het milieu het is, maar als de gezondheidsproblemen zich aandienen toch maar stilletjes weer over gaan op een normaal dieet.
Joost schreef op 19 april 2018 om 15:10
Tjezus, echt joh?
Eva schreef op 19 april 2018 om 16:04
Ik zei niet voor niets dat ík gezonder eet; ik kom nu eindelijk aan mijn dagelijkse portie groenten en fruit.
Overigens is het bekend dat veganisten verreweg de minste hartkwalen etc hebben. Of dat alleen door het soort voedsel komt of mede doordat veganisten veelal “hoogopgeleid” (om die stomme term maar te gebruiken) zijn en over het algemeen gezonder leven (geen drugs, weinig alcohol, weinig suiker etc) blijft de vraag.
Patrick schreef op 19 april 2018 om 14:01
Tot mijn verbazing stond plantaardige melk in het rijtje ‘niet kopen’ is de duurzaamheidsgids van De Volkskrant, want het is blijkbaar allesbehalve duurzaam. Los van de duurzaamheid lijkt meer keuze me voor iedereen een win/win.
roos vonk schreef op 22 april 2018 om 18:51
Het hangt erg af van welke plantaardige melk: amandelmelk (kost veel water), soja, kokos, haver, en uit welk land het komt. Als ik me goed herinner werd in dit overzicht geen vergelijking gemaakt met koemelk, waarvan we weten dat het helemaal niet duurzaam is omdat koeien enorm veel broeikasgassen (CO2 + methaan) uitstoten.
Marianne schreef op 19 april 2018 om 14:28
In een recente vergadering van de Duurzaamheidscommissie FSW hadden we het ook over: -volgens de RU-catering (Cateringgids 2017 FB RU versie 060318) zijn de duurzame arrangementen een stuk duurder (voor vergaderingen 8 à 9 euro) dan de standaard; het zou andersom moeten zijn;
-vreemd dat de Refter en het Gerecht geen aparte gft- afvalscheiding hebben met al die etensresten (schijnt iets met contracten te zijn); de rest van de scheiding is onduidelijk, in ieder geval bij het Gerecht, waar geen/nauwelijks bordjes bij de afruimplek zijn.
L.J. Lekkerkerk (Hans) schreef op 19 april 2018 om 14:38
Waar ik wel benieuwd naar ben is of de RU haar voetafdruk het best kan verkleinen door ander kantinevoedsel (hierboven bepleit) of door minder conferentiebezoek per vliegtuig (onlangs op voxweb).
Afgaand op berekeningen in het boek De verborgen impact van Babette Porcelijn denk ik dat minder vliegen meer effect heeft. Gelukkig sluit het een het ander niet uit.
Ellen Mastenbroek schreef op 20 april 2018 om 11:41
Prima plan, maar als de RU echt aan zijn voetafdruk wil werken, is het misschien effectiever om eens kritisch te kijken naar het vlieggedrag van haar werknemers- en hoe dit wordt gestimuleerd door ‘de academie’. Al die reizen naar congressen in verre oorden… soms noodzakelijk maar regelmatig ook pure overbodige luxe, met een enorme milieubelasting tot gevolg.
Roos Vonk schreef op 22 april 2018 om 18:59
In reactie op Hans Lekkerkerk en Ellen Mastenbroek: minder vliegen zou zeker ook veel helpen, maar bedenk dat vlees eten meer uitstoot (CO2 + methaan) veroorzaakt dan vliegen. Dat staat ook in (o.a.) het boek van Babette Porcelijn (maar zie bv ook George Monbiot https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/dec/22/festive-christmas-meal-long-haul-flight-meats-damaging-planet). Daarnaast denk ik dat vliegen soms onvermijdelijk voor congressen en de internationale contacten die vaak noodzakelijk zijn voor het werk. Vlees en zuivel eten is daarentegen niet noodzakelijk om ons werk goed te kunnen doen. (ik vlieg overigens zelf niet meer sinds 2004)
Melissa schreef op 26 april 2018 om 14:00
Hallo iedereen,
ProVeg NL gaat een coalitie voor meer plantaardige catering starten op hogere onderwijsinstellingen. Dit is een landelijke campagne met als doel hogere onderwijsinstellingen (mbo, hbo en universiteit) te bewegen meer en betere plantaardige catering opties in te voeren, en van vegan de standaard te maken. Wij hebben veel kennis en ervaring in huis op het gebied van campagnes en kunnen cateraars adviseren over veganistisch koken.
Uiteraard hebben we hiervoor ook contacten binnen de onderwijsinstellingen. Daarom wil ik jullie uitnodigen om hieraan deel te nemen. Jullie mogen zelf weten hoeveel tijd jullie hierin steken, waardoor het makkelijk te combineren is met een baan/studie.
Voor meer informatie, stuur een e-mail naar:
melissa.van.den.aarssen[at]proveg.com
roos vonk schreef op 7 augustus 2018 om 13:59
https://www.volkskrant.nl/economie/planeetvriendelijke-lunch-steeds-vaker-in-bedrijfskantine-nu-eten-we-hoe-heet-het-oesterzwammen-~b33a4098/