In 1984 verdween de Nijmeegse student Sjraar van Helden tijdens een reis in Noorwegen. Alleen zijn rugzak werd teruggevonden. Zus Mieke keerde ruim dertig jaar later met haar vriend Frank terug naar de plek des onheils, om de reis na te lopen. Ze schreven er samen een boek over, als eerbetoon aan Sjraar.

‘Ja, dit moet het zijn geweest’. Met een foto in haar hand kijkt Mieke van Helden wat zoekend naar het Linnaeusgebouw. Op de foto, genomen ergens midden jaren ‘70, staat de goedlachse Sjraar met zijn fiets aan de hand voor hetzelfde gebouw. Hij kwam er destijds om colleges te volgen als student scheikunde. Met enige moeite weet ze ongeveer de plek van de foto te ontwaren. Dat een deel van het gebouw op de foto inmiddels is gesloopt, maakt daarbij niets uit. ‘Het voelt speciaal om ergens te staan waar Sjraar dagelijks kwam.’

Over de studententijd van Sjraar, die begon in 1974, weet Mieke namelijk weinig. Ze heeft hem wel eens opgezocht op zijn studentenkamer, maar is nooit op de Nijmeegse campus geweest. Sjraar vertelde er ook niet veel over. ‘Hij was erg introvert, op zichzelf. Ik weet wel dat hij helemaal opbloeide in Nijmegen. Dat hij steeds meer uit zijn schulp kroop, dingen deed waar hij plezier in had en dat hij veel reizen heeft gemaakt met zijn studiegenoten.’

Straattheater

Die studiegenoten bevestigen dat beeld. ‘Wat we ook voorstelden, Sjraar was er altijd bij. Reizen, acrobatiek, straattheater, een borrel drinken, noem het maar op.’ Aan het woord is Gerard Huisman, die de geboren Limburger in het eerste jaar van hun studie leerde kennen. ‘En als we iets deden, dan ging hij er ook vol voor. Dan ging hij, bij straattheater soms letterlijk, in het midden staan en greep hij het moment vol aan.’

‘Ik heb altijd het gevoel gehad dat Sjraar op zijn plek was hier’, gaat hij verder. ‘Ik begreep van Mieke dat hij in Venlo wat meer ingetogen was, daar kon ik me niets bij voorstellen.’

Via een online meeting haalt Gerard samen met oud-studiegenoten Wim Prinsen, Nico Mars en Gert-Jan Meijer (‘de bioloog van de groep’) herinneringen op aan hun vriend van vroeger. Wim: ‘Sjraar was altijd in voor een grap’. Gert-Jan: ‘Hij kon goed typetjes nadoen.’ Nico: ‘Hij vond het ook leuk om je voor de gek te houden, om bloedserieus over iets te vertellen dat helemaal niet waar was.’

Voorliefde voor natuur

De herinneringen van de vier over de vele activiteiten, borrels en reizen die ze samen ondernamen verschillen in kleine details. Maar in de gezamenlijke beleving van het verleden is Sjraar nog springlevend. De gemene deler binnen de vriendengroep was – naast de studie – de voorliefde voor de natuur en voor reizen. Oostenrijk, Frankrijk, Groenland, IJsland, Noorwegen, Zweden of ‘gewoon’ op de Waddeneilanden: Sjraar was het liefst buiten. ‘In de ongerepte natuur dan’, zegt Gert-Jan terwijl een grote lach op zijn gezicht verschijnt. ‘Voor een zon-, zee- en strandvakantie was je bij hem niet aan het juiste adres.’

Ook dichter bij huis was de scheikundestudent in de natuur te vinden. Nico: ‘Sjraar was een fervent vogelaar. Hij kende zo ongeveer alle vogels uit zijn hoofd en ging ook in de omgeving van Nijmegen vaak op pad met zijn verrekijker. Dan kon hij zich echt uren toeleggen op het vinden van die ene vogel.’

‘Voor een zon-, zee- en strandvakantie was je bij Sjraar niet aan het juiste adres’

Naarmate de studie vordert gaan de vrienden allemaal een eigen weg. De een verhuist, de ander krijgt een baan. Bij gebrek aan mobiele telefoons en internet, raakt de groep elkaar logischerwijs steeds meer uit het oog.

Het is een tijd waarin Sjraar zich ook meer terugtrekt. Als hij zijn hoofd hard stoot bij een ongelukkig moment, blijft hij daar nog maanden last van houden. Hij herpakt zich als hij een tijd later, in de zomer van 1984, net na zijn studie, een baan in Groningen aangeboden krijgt. Meijer: ‘Ik heb hem nog helpen verhuizen. Hij was enthousiast over zijn nieuwe stap.’

Teken van leven

In diezelfde periode besluit Sjraar een nieuwe reis te maken: een wandelvakantie door Noorwegen. Drie weken te voet door de onherbergzame natuur ten oosten van de Noorse stad Bergen. In zijn eentje. Vlak na de zomer, 6 september, vertrekt hij. Na ongeveer anderhalve week laat hij wat van zich horen: een kaartje aan zijn moeder. De tekst is kort, maar krachtig. Typerend voor de introverte Venlonaar.

“Hallo mam. Hier een teken van leven. Alles gaat prima. Nu en dan wel vermoeiend. Groeten Sjraar.”

Het ’teken van leven’ blijkt achteraf het laatste te zijn dat familie en vrienden van hem vernemen.

Rugzak

Enkele weken later komt Sjraar namelijk niet opdagen op de verjaardag van zijn zus. Iets wat hij nooit zou doen. Als hij een week later ook niet op zijn werk verschijnt, gaan alle alarmbellen af. Halsoverkop trekken Mieke en studievriend Gerard richting het Scandinavische land. De ambassade, politie, kranten: ze spreken met iedereen. De aandacht heeft succes: enkele getuigen melden zich. Begin november wordt, na aanwijzingen van die getuigen, de rugzak van Sjraar gevonden aan de rand van het Rembesdalmeer, gelegen in de bergen nabij Eidfjord.

Van Sjraar zelf ontbreekt echter ieder spoor. Duikers zoeken in het meer naar zijn lichaam, maar dat wordt nooit gevonden. Een val in een gletsjerspleet? Verdronken – hij kon namelijk niet zwemmen? Onoplettendheid door uitputting? Wilde hij uit het leven stappen? Overschatting – hij was nota bene de waaghals van de groep? Of misschien toch een vrijwillige verdwijning? Veel scenario’s passeerden de revue. Maar wat er precies is gebeurd, blijft gissen.

Eerbetoon

In 2016 keert Mieke terug naar Noorwegen. Ditmaal met haar vriend Frank Duijf, die Sjraar nog van vroeger kende en eveneens met veel vragen bleef zitten. De twee leggen dezelfde reis af die Sjraar ruim dertig jaar eerder maakte en komen in contact met mensen die destijds betrokken waren bij het onderzoek of die de eenzame wandelaar nog gezien hebben. Hun ervaringen tekenen ze op in een boek, dat zij recentelijk uitbrachten. Mieke: ‘Omdat zijn lichaam niet is gevonden, is er nooit een echt afscheid geweest. Dit boek is het laatste eerbetoon dat hij nooit gehad heeft.’

‘De reis was echt onwerkelijk’, vertelt Frank. ‘Op weg er naartoe was het weer erg slecht en we waren bang dat het op niets zou uitlopen. We reden door een lange tunnel, om een bergketen door te komen, toen we aan de andere kans ineens zagen dat de lucht was opgeklaard. Dat was echt een magisch moment, op dat moment voelde ik dat onze reis goed zou komen.’

‘Het heeft jaren geduurd, maar ik heb eindelijk het gevoel dat dit verhaal een einde heeft’

De dagen erop verlopen eveneens voorspoedig. De politie geeft meer informatie over de vindplaats van Sjraars spullen destijds en ook het weer zit mee waardoor het tweetal de tocht zelf kan nalopen en zelfs met een helikopter de lucht in kan. Ook spreken Mieke en Frank onder andere met de man die Sjraar vermoedelijk als laatst in leven heeft gezien.

De trip heeft veel opheldering gegeven, verklaart Mieke. ‘Er waren nog veel vragen onbeantwoord. Met als hoofdvraag natuurlijk wat er nou precies is gebeurd. Hoewel we dat nog steeds niet zeker weten, durf ik wel met grote zekerheid te zeggen dat het om een noodlottig ongeval gaat. Frank en ik liepen de tocht met mooi weer en dat was al ontzettend zwaar. Moet je nagaan als je in je eentje door de storm loopt en compleet uitgeput bent. Daarnaast zijn de wandelpaden in het gebied tegenwoordig veel beter dan in die tijd.’

Loslaten

Tijdens de reis had Mieke steeds het gevoel dat Sjraar erbij was, vertelt ze. ‘Ik heb gelopen waar hij ook heeft gelopen. Dat voelde goed om te doen. Het is vooral fijn dat ik de gebeurtenissen toch op deze manier een plekje heb kunnen geven. Het heeft jaren geduurd, maar ik heb eindelijk het gevoel dat dit verhaal een einde heeft gekregen.’

De opheldering komt ook als een opluchting bij de vrienden binnen. ‘Sjraar belde mij vlak voor vertrek’, vertelt Wim. ‘Ik heb na zijn vermissing dat gesprek nog honderden keren in mijn hoofd nagelopen. ‘Heb ik signalen gemist’, vroeg ik mezelf af. Ik heb daar jaren mee gezeten, maar ik durf het nu eindelijk los te laten.’