OPINIE - Dat de universiteit niet wilde reflecteren op de bevinding dat filosofiestudenten tot vijf keer vaker met cum laude afstuderen, valt oud-student en consultant Sia Ataredian tegen. Het staat volgens hem symbool voor een universiteit waar steeds minder nagedacht wordt over dieperliggende vraagstukken.

Met interesse las ik het artikel van Vox over de verschillen wat betreft cum laude tussen de faculteiten. Studenten Filosofie bleken tot vijf keer vaker met cum laude af te studeren dan juristen. Tegelijkertijd verbaasde ik me over de blasé reactie vanuit de universiteit, die zei niet te willen speculeren op de verschillen. Het is volgens mij tekenend voor een universiteit die steeds minder reflectievermogen toont en steeds meer in productiedenken vervalt.

Zelf studeerde ik Rechten en Economie aan de Radboud Universiteit en Filosofie aan de Katholieke Universiteit Leuven. Bij die studies zag ik hoe studenten met andere doelen de opleiding ingaan. Ik heb nog nooit een student Filosofie of Theologie horen zeggen dat ze voor die studie hebben gekozen om er rijk van te worden of carrière te maken. De studiekeuze baseren zij eerder op “waaromvragen” in plaats van “waartoevragen”. Bij waaromvragen is men op zoek naar de onderliggende waarde. Dit wordt ook wel waarde-rationaliteit genoemd. De filosofiestudent studeert dus filosofie omdat de studie voor hem al waardevol is.

‘Voor de meeste studenten zijn de studies Economie en Rechten een middel om een goede positie op de arbeidsmarkt te krijgen’

Aan de andere kant staat instrumentele rationaliteit, waar de “waartoevragen” worden gediend. Hierbij is de studie een middel, een instrument om een ander doel te behalen. Voor de meeste studenten zijn de studies Economie en Rechten een middel om vooruit te komen in het leven, bijvoorbeeld om een goede positie op de arbeidsmarkt te krijgen. De inhoudelijke vraagstukken lijken veelal bijzaak.

Liefde voor leren

Uit dit onderscheid zijn ook de verschillen wat betreft cum laude te verklaren. Studenten Filosofie en Theologie verdiepen zich in de eerste plaats in de materie om kennis te verwerven, niet om een tentamen te halen. Een dergelijke liefde voor het leren, of zoektocht naar wijsheid, heeft als bijproduct een hoog percentage cum laude.

Studenten Economie en Rechtsgeleerdheid gebruiken hun studie veelal als vehikel. Ze doen meer moeite als ze er op de arbeidsmarkt profijt van hebben. Uit eigen ervaring weet ik dat advocatenkantoren en banken vooral naar de cijfers van je master kijken. Vandaar dat bij veel faculteiten het aandeel cum laude bij de master hoger ligt dan bij de bachelor. Bij de faculteit Rechtsgeleerdheid halen masterstudenten bijvoorbeeld vier keer vaker cum laude dan in de bachelor, zo was op te maken uit het artikel van Vox.

Het gedrag van de studenten volgt voor mij logischerwijs uit de rationaliteit van hun studie. Waar ik mij over verbaas is dat hier door de universiteit in het artikel niet verder op wordt gereflecteerd. De grote verschillen in de aantallen cum laude-studenten zijn op zich al een dialoog waardig. En er mag zeker nagedacht worden over hoe we over die verschillen denken en wat dit voor gevolgen heeft.

Belang

Het gebrek aan reflectie is een symptoom van het instrumentele denken dat de universiteit ook in zijn greep houdt. Er wordt steeds minder nagedacht over de onderliggende waarde van vraagstukken. Waarom bestaat de universiteit eigenlijk? Waarom doen ze onderzoek? Welke thema’s zijn belangrijk voor onderzoek? Welk (financieel) belang wordt er gediend? Dient de universiteit het bedrijfsleven, de samenleving of heeft onafhankelijk onderzoek al waarde op zichzelf? Deze vragen komen steeds minder aan bod en het productiedenken staat vaker centraal.

‘We kijken niet naar hoe we studenten ontwikkelen, maar naar het aantal afgestudeerden’

We kijken bijvoorbeeld naar het aantal gepubliceerde artikelen, in plaats van de waarde ervan. We kijken niet naar hoe we studenten ontwikkelen, maar naar het aantal afgestudeerden. En wanneer die afgestudeerden tot vijf keer toe vaker cum laude afstuderen, negeren we dat. De instrumentele rationaliteit lijkt de waardenrationaliteit te vervangen. Het lastige is dat niemand het doordenderende productiedenken lijkt te kunnen stoppen en we er allemaal onderdeel van zijn.

Vanzelfsprekend mag mijn theorie volledig gefalsificeerd worden, van harte zelfs. Het is juist dat gebrek aan kritisch denken en reflectie waarover ik me zorgen maak.

Sia Ataredian studeerde Economie, Rechtsgeleerdheid aan de Radboud Universiteit en Filosofie aan de Katholieke Universiteit Leuven en werkt als consultant met filosofische insteek.