OPINIE – Bezuinigen op zogenaamde 'woke' initiatieven ondermijnt een van de kerntaken van universiteiten, schrijven meer dan zeventig medewerkers van de Radboud Universiteit in een opiniestuk. ‘Juist bewegingen die strijden voor een meer rechtvaardige toekomst kunnen hierdoor worden onderdrukt.’

In het opiniestuk “Universiteiten: bezuinig eerst maar eens op ‘woke’”, gepubliceerd in het Nederlands Dagblad en onlangs ook bediscussieerd op Voxweb, pleit hoogleraar Frank Hartmann van de Faculteit der Managementwetenschappen voor bezuinigingen op zogenaamde ‘woke’-initiatieven op universiteiten. Dit onderwerp raakt aan een groeiend debat in het huidige politieke landschap.

Hartmanns argument dat universiteiten zich alleen moeten richten op wetenschappelijk onderzoek en intellectuele bezigheden – en moeten bezuinigen op het gebied van diversiteit en inclusie, is gebaseerd op een zeer beperkte en misplaatste interpretatie van de rol van universiteiten in de samenleving.

Dit perspectief gaat voorbij aan de historische rol van universiteiten als broedplaatsen van sociale bewegingen die onze samenleving in de loop der tijd hebben veranderd. Daarnaast gaat het voorbij aan het belang van inclusiviteit om te komen tot wetenschappelijke excellentie. Datzelfde geldt voor het ontwikkelen van ons vermogen om complexe problemen op te lossen. Aangezien het onze missie is om “bij te dragen aan een vrije en gezonde wereld met gelijke kansen voor iedereen”, moeten we deze geschiedenis en diversiteit juist omarmen.

Universiteiten als kritische broedplaatsen

De bewering dat universiteiten worden overspoeld door ideologisch activisme negeert de historische rol van universiteiten en wetenschappelijke kennisproductie voor maatschappelijke emancipatie. Universiteiten zijn altijd kritische broedplaatsen geweest voor activisme en debat, waar belangrijke bewegingen ontstonden of versterkt werden. De burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten is daar een goed voorbeeld van.

Studenten en medewerkers van universiteiten als Howard University en UC Berkeley liepen voorop in protesten tegen rassenscheiding en discriminatie. Deze acties werden aanvankelijk afgedaan als extremistisch, maar ze maakten de weg vrij voor de Civil Rights Act en veranderden de Amerikaanse samenleving fundamenteel. Op dezelfde manier werd in Zuid-Afrika de anti-apartheidsbeweging voortgestuwd door protesten op instituten als de Universiteit van Kaapstad. In beide gevallen dienden universiteiten als locaties waar activisme geen afleiding was maar van vitaal belang voor maatschappelijke verandering.

Ook in Nederland speelden universiteiten een cruciale rol in het aanwakkeren van vernieuwende  ideeën en het aanwakkeren van radicale visies op een meer democratische toekomst

Zelfs prominente onderzoekers als Albert Einstein pleitten actief voor mensenrechten en sociale rechtvaardigheid. Rachel Carson, de beroemde Amerikaanse biologe, publiceerde het boek Silent Spring om de schadelijke effecten van pesticiden in de intensieve landbouw bloot te leggen. En laten we Charles Darwin niet vergeten, die pleitte tegen wreedheid en misbruik van dieren.

Ook in Nederland speelden universiteiten een cruciale rol in het aanwakkeren van vernieuwende  ideeën en van radicale visies op een meer democratische toekomst. In de jaren 1960 en 1970 streden studentenbewegingen aan onder andere de Universiteit van Amsterdam voor democratisering van het universiteitsbestuur en het doorbreken van verouderde maatschappelijke hiërarchieën. Dit activisme maakte destijds de weg vrij voor duurzame hervormingen die het hoger onderwijs inclusiever en participatiever maakten en uiteindelijk onze democratische instellingen versterkten.

En hoe zit het met de Radboud Universiteit? Onze universiteit is trots op haar progressieve geschiedenis en op de emancipatie van gemarginaliseerde groepen, van katholieken die een eeuw geleden nog achtergesteld waren in Nederland tot, onder andere, de LHBTIQ+ gemeenschap tegenwoordig.

Wetenschap is nooit waardevrij

Met deze erfenis in gedachten hopen we dat de universiteit ook in deze tijd academisch leiderschap toont. Universiteiten maken deel uit van de wereld en zouden zich niet kunnen of moeten afsluiten voor ongelijkheid en onrecht. De missie van universiteiten reikt verder dan het doen van wetenschappelijke ontdekkingen; universiteiten zijn bedoeld om zich bezig te houden met de problemen van onze tijd, of het nu gaat om klimaatverandering, sociale ongelijkheid of de wreedheden in het Midden-Oosten.

Wetenschap is nooit waardenvrij. Ze kan geen effectief onderscheid maken tussen feiten en waarden en bestaat niet in een vacuüm. Wetenschap gaat niet alleen over de samenleving, maar speelt zich af in en met de samenleving. Het is belangrijk om meer expliciet en open te zijn over de waarden en normen die ons onderzoek sturen. Elke ontologie (tak van de filosofie die nadenkt over het zijn, red.) heeft immers normatieve en politieke elementen. Geen standpunt innemen is op zichzelf al een normatieve, en in het verlengde daarvan, politieke houding.

De hedendaagse protesten tegen de genocide in Gaza maken deel uit van deze traditie van universitair activisme, net als klimaatactivisme en bijvoorbeeld Scientist Rebellion of EndFossil: Occupy!-acties. Deze demonstraties, vaak afgedaan als ‘woke’ door mensen die de politieke gevolgen voor hun eigen positie ongemakkelijk vinden, zijn juist belangrijke uitingen van de academische gemeenschap en haar inzet voor kritisch denken en mondiale rechtvaardigheid.

Het onderdrukken van deze stemmen door middel van bezuinigingen of beleidswijzigingen ondermijnt de rol van de universiteit als een plek voor vrije meningsuiting en sociale kritiek, waar ruimte ontstaat voor politieke alternatieven. ‘Je bent nodig’, is niet voor niets de slogan van de Radboud Universiteit. Dat is precies waar het om gaat.

Wat moet er gewaardeerd worden?

Tot slot gaat het ook om wat we werkelijk waarderen. Bezuinigingen op initiatieven rondom diversiteit en inclusie of op participatie in demonstraties zouden nauwelijks iets opleveren in verhouding tot de benodigde bezuinigingen op hoger onderwijs, maar ze zouden wel de inclusieve ruimte ondermijnen die nodig is voor academische excellentie, net als de bredere missie van de universiteit om bij te dragen aan de verbetering van de samenleving. Inclusiviteit en diversiteit draaien ook om samenwerking, wat leidt tot betere en kritischere wetenschap, die in staat is om lastige problemen aan te pakken.

In de huidige mondiale politieke context, waarin ongelijkheid, conflicten, klimaatcrises en mensenrechtenschendingen aan de orde van de dag zijn, moeten universiteiten plaatsen blijven waar openlijk over deze onderwerpen kan worden gedebatteerd. Activisme zou gezien moeten worden als een essentieel onderdeel van de intellectuele en ethische missie van universiteiten en niet als iets dat onderdrukt moet worden, zoals helaas het geval is geweest bij meerdere bewegingen.

‘Universiteiten zijn altijd plekken geweest waar kritisch denken wordt gestimuleerd’

Deze initiatieven zijn geen luxe die zonder gevolgen uit een begroting geschrapt kunnen worden; ze vormen juist de kern van de rol van universiteiten in het creëren en behouden van een rechtvaardige en gelijkwaardige samenleving en het versterken van onze democratie. Universiteiten zijn altijd plekken geweest waar kritisch denken wordt gestimuleerd, waar vastgeroeste machtsstructuren, vormen van uitbuiting en onderdrukking aan het licht worden gebracht en waar de urgente maatschappelijke problemen van deze tijd worden aangepakt, en dat moeten ze ook blijven. Kritisch denken en het bevorderen van menselijke emancipatie behoren tot de academische kernwaarden.

Tot slot: de redenering dat het afslanken van zogenaamde “woke” activiteiten niet alleen een prioriteit maar ook iets positiefs zou moeten zijn, negeert en ondermijnt de rol van universiteiten in de maatschappij. Deze tendens dreigt bovendien bewegingen te verstikken die bijdragen aan een meer rechtvaardige toekomst. Uiteindelijk is het niet alleen onze taak om de wereld te begrijpen, maar ook om hem te veranderen.