OPINIE Willen we de sekseongelijkheid in de top aanpakken, dan moeten we beginnen bij de basis: de rolverdeling in het ouderschap en het huishouden, zo stelt Joep Bos-Coenraad.

Op de Radboud Universiteit leveren vrouwen vaak de beste prestaties. Vrouwelijke studenten behalen doorgaans betere resultaten, en na het afstuderen vullen vrouwen vaker posities voor promovendi en postdocs op dan mannen. Emancipatie geslaagd. Hoop je dan.
Niets is minder waar. Onder de universitair (hoofd)docenten en hoogleraren vormen de vrouwmensen nog altijd een schaarse minderheid. Waarom? Waar gaat het mis?
Er zijn natuurlijk tal van redenen te verzinnen. Om te beginnen zou ieder weldenkend mens in het huidige klimaat misschien een carrière buiten de wetenschap moeten ambiëren, maar dit kan de oorzaak niet zijn. Wat is het dan?

Komt het doordat vrouwen gemiddeld genomen meer bescheiden zijn dan mannen? Wellicht is het een genetische kwestie, wellicht is het een rol die onze cultuur hen oplegt, dat laat ik graag in het midden. Als het op het zwaardere ellebogenwerk aankomt, wint meestal de man (met z’n dikke ellebogen). Als een man een vacature leest waarbij acht competenties worden gezocht waarvan hij er over vijf beschikt, denkt/bluft hij: vijf tegen drie, ik win. Leest een vrouw dezelfde tekst dan haakt ze af bij het eerste gebrek. Is dat het? Was het maar alles.

Windsurfen en duiken
Er heerst een mannencultuur. Als ik iemand zoek om mijn team te versterken, dan zoek ik bij voorkeur naar iemand die net zo relaxt is als ik – die mensen weten van wanten. Houd je van windsurfen en duiken? Jij hebt verstand van het leven! Luister je graag naar Frank Zappa en herken je de frustraties en de vaardigheden die komen met je linkshandigheid? Met jou kan ik praten! Natuurlijk zijn die zaken meestal niet echt relevant, maar zijn we werkelijk ongevoelig voor dit alles? Ik hoop het oprecht, maar uit onderzoek blijkt helaas dat we zo objectief niet zijn. Lijk jij op mij, dan vertrouw ik jou iets meer. Wat voor geslacht heb jij eigenlijk?*

Ook dát is volgens mij niet het (enige) grote probleem. Nu zullen mensen zich wellicht afvragen of we met een probleem te maken hebben, of slechts met een fenomeen. Maar als het fenomeen wordt veroorzaakt door een achterhaalde cultuur is enige kritiek op zijn plek.
Volgens mij is een belangrijke oorzaak van een andere culturele orde. Behind every great man, there’s a great woman. Een uitspraak die treffend samenvat hoe de rolverdeling is binnen het huishouden van een topman (en hoe heteronormatief onze wereld). Als hij na een dag hard topmannen thuiskomt, heeft zij de kids reeds uit school gehaald, naar de judo gebracht, en de piepers gejast en op het vuur gezet.

Het is een eervolle taak, laat daarover geen misverstand zijn. Alle ballen thuis in de lucht houden en daarnaast wat aandacht overhouden voor partnerlief en de kinderen is van groot maatschappelijk belang. Maar door een culturele erfenis is de gemiddelde man-vrouw-taakverdeling binnen relaties behoorlijk asymmetrisch.

Papadag
Een vrouw met een kinderwens voelt zich vaak geroepen minder te werken om ook een deel van de daagse opvoeding van de jonge kids op zich te nemen. Vraag ik mijn mannelijke vrienden of zij ook van plan zijn minder te gaan werken als zij vader worden dan wordt die vraag niet zelden weggelachen. Ondanks dat papadag toch echt de mooiste dag van de week is, is het offer van de carrière onder mannen minder vanzelfsprekend.
Opnieuw mag je de ‘nature or nurture?‘ (aangeboren of aangeleerd?) vraag stellen** : waarom willen vrouwen vaker hun kinderen opvoeden? Maar het verandert de situatie niet. Volgens mij is het een gegeven van onze tijd waar we mee kunnen dealen of niet. Ook voor veel topmensen is immers een gezin met kinderen een diepe wens.

We kunnen accepteren dat de man-vrouwverdeling is zoals we die kennen. Dat het een reden is waardoor mannen oververtegenwoordigd zijn onder hoogleraren en andere topposities. Dit simpelweg accepteren is een eenvoudige en overzichtelijke keuze.
Ik vind het ook een achterlijke keuze. Volgens mij moet de rolverdeling tussen mannen en vrouwen niet zo vanzelfsprekend zijn, en moeten we zoeken naar alternatieve randvoorwaarden waarmee actief ouderschap geen diskwalificatie betekent voor een carrière.

Soms is dat mogelijk. Soms is dat lastiger. De uitdaging ligt er. Kan het hoogleraarschap van 1.0 fte (fulltime) worden ingevuld door twee zorgzame individuen die ieder 0.5 fte voor hun rekening nemen? Het zal wat discipline en coördinatie vergen. En zoals een reguliere hoogleraar niet zelden 56 uur per week maakt zal een ‘halve hoogleraar’ niet zelden een dag in ‘eigen tijd’ werken; maar dat is nog altijd een stuk menselijker dan de fulltime variant. Tegenover meer discipline en coördinatie staat een breder palet aan vaardigheden en meer flexibiliteit.
Het is vooralsnog ongebruikelijk, maar daarom nog niet automatisch onmogelijk. En twee keer 0.5 fte is natuurlijk slechts een logisch voorbeeld. Dat een doorsnee functie 1.0 fte omvat is niets meer dan een aangeleerd verschijnsel.

Willen we sekseongelijkheid in de top aanpakken, dan kunnen we proberen de aangeleerde rolverdeling binnen ouderschap en huishouden aan te passen. Dat is één kant van het probleem. Aan de andere kant vind ik het van deze tijd om huishoudens met twee zorgzame toppers mogelijk maken.

Natuurlijk kun je kinderen ook vijf dagen per week naar de kinderopvang sturen. Dat helpt ook. Maar als dat vanaf dag één de planning is kun je ook een cavia overwegen.

* Dit mechanisme is door diverse sociale wetenschappers bestudeerd, en in het geval van sekseongelijkheid bij personeelsbeleid onder andere aangetoond door Elizabeth H. Gorman in American Sociological Review: ‘Gender Stereotypes, Same-Gender Preferences, and Organizational Variation in the Hiring of Women: Evidence from Law Firms’

** Het ziet er overigens naar uit dat het gedrag voornamelijk is aangeleerd.

Joep Bos-Coenraad is onderzoeker bij de afdeling Toegepaste Materiaalwetenschappen en vice-voorzitter van de Ondernemingsraad. Daarnaast schrijft hij voor opiniestukken voor Vrij-Zinnig.nl.